Abstract:
اسلامی سازی علوم انسانی استلزاماتی دارد که از مهم ترین آن ها پرداختن به مجموعه مباحثی است کـه از نقـش بسیار عمده و کلیدی برخوردارند. عقلانیت یکی از این مباحث عمده و اساسی است که در ایـن نوشـتار مـورد بررسی قرار گرفته است . بدین منظور، ضمن تبیین مفهوم عقلانیت در اندیشه غرب و گونه شناسـی آن ، عقلانیـت اسلامی مفهوم سازی و تفاوت های آن با عقلانیت غربی آشکار گردیده است . این مهم که براساس روش تفسـیری اجتهادی و تحلیل محتوای متون صورت گرفته است این نتایج به دست آمده است که اولا بـرای تبیـین عقلانیـت اسلامی ، ارجاع به انسان شناسی دینی بسیار ضروری است ؛ ثانیا در نگـاه اسـلامی ارتبـاط عقلانیـت ابـزاری بـا عقلانیت نظری بسیار وثیق و ناگسستنی است . با توجه به این یافته ها می توان مـدعی شـد کـه در علـوم انسـانی اسلامی ، عقلانیت زمانی که در تناظر با رفتار و کنش عاملان انسانی مطرح گردد، فرایندی خواهد بود کـه نتیجـه آن لزوما به عبودیت و رستگاری منتهی می گردد.
Machine summary:
او با استناد بـه فراینـد عقلانیت غربی ، به این نکته توجه می دهد که اعتماد بیش اندازه به عقل ، علاوه بر آن که زمینه های طرد «ایمان گرایی » را پدید آورد، باعث شد که اولا به توانایی عقل در همه ی شئون زندگی اعم از دین ، علم و غیـره اطمینـان حاصـل گردد؛ ثانیا نسبت به سرشت انسانی نگاه خوش بینانه ای به وجود آید و به دنبا آن عقیده سنتی مسیحیت درباره گناه فطری انسان و اعتقاد به این که شرارت اخلاقی ناشی از وضعیت نامطلوب جامعه و جهل بشر است ؛ مردود شمرده شود؛ ثالثا اعتقاد به این که علم و پیشرفت مادی به خودی خود مایه خوشبختی و فضیلت انسان می شود، امر حتمی و انکارناپذیری تلقی گردد؛رابعا آموزه های دینی نظیر معاد، حیات اخروی ، بهشت و سعادت ابدی در سرای دیگـر به صورت مادی و دنیوی تفسیر و آخرت اندیشی نیز به صورت دنیاپرستانه ارائه گردد؛ و بالاخره به جای ایـن کـه قضاوت و نظارت الهی ملاک و معیار فعالیت های انسانی باشند، آینده تاریخ و قضاوت های تاریخی مقیاس و میزان اعمال بشر تعیین گردد(باربور، ١٣٧٤، صص ٧٨-٧٩).
مرحوم علامه با استناد به این که افعال خیر و شر انسان ها بر مبنای منطق محاسبه سود و زیان انجام می شود و حتی رفتارهای قانون شکنانه برخی از عاملان اجتماعی که ناشی از فعالیـت جهـازات عقلانی آن ها است ، همگی حاکی از این واقعیت اند که منطق کنش انسان ها براساس عقلانیت رقم می خـورد، لکـن در عقلانیت اسلامی که مورد توجه علوم انسانی اسلامی قرار دارد، این منطق به نحوی اسـت کـه در آن عقلانیـت هیچ گاه به صورت خود بسنده و بریده از وحی مورد توجه قرار ندارد(ترجمه المیزان ، ج ٢، ص ، ٢٢٣).