Abstract:
در این پژوهش سعی شده است با توجه به منابع جغرافیای تاریخی و آثار تحقیقی به این مسئله
پرداخته شود که وضعیت شیعیان طی قرون سوم و چهارم ه .ق چگونه بوده است؟ و مناطقی که
در آن شیعیان گسترش و پراکنده بودند کدام مناطق بودهاند؟ با نگاه بر آثار جغرافیای تاریخی و
تحقیقات جدید روشن میشود که سدههای سوم و چهارم ه .ق ازجمله سدههای اصلی و مهم در
رشد، تداوم و بالندگی جامعه شیعه در سرتاسر جهان اسلام به شمار میآمده است؛ از اینرو می
نامید؛ اما این رشد در مقایسه با جهان » تشیع « توان این دو سده را دوران سرنوشتساز مذهب
سنت ناچیز بوده است؛ برای اینکه پیروان این مذهب در اکثریت بودند؛ به همین دلیل در این
دوران تشیع نتوانست موقعیت خود را تثبیت نماید و به عنوان مذهب رسمی در آید. با وجود این در
اکثر مناطق ایران، ما شاهد رشد جامعه شیعه در فرقههای مختلف زیدی، امامیه، اسماعیلیه و...
هستیم. مناطقی چون قم، ری، کاشان، طبرستان، قزوین، نیشابور، طوس، اهواز و... در رشد تشیع
این دوره تأثیر زیادی داشتهاند. علاوه بر این در شهرهای فوقالذکر درگیری بین گروههای مختلف
نیز شناخته میشدند. » شهر فرقهها « مذهبی وجود داشت؛ طوری که برخی از این شهرها با عنوان
Machine summary:
"شیعیان در تکاپوی قدرت در طی سدههای سوم و چهارم هجری با شکست امپراتوری ساسانی از اعراب تازه مسلمان، ایران وارد عصر جدید تاریخی خود شد و بر این اساس که بعد از وفات پیامبر اکرم (ص) و طی واقعه سقیفه بنی ساعده اساس خلافت در جهان اسلام پایهریزی شد و از این زمان به بعد با توجه به جهانی بودن و تبلیغی بودن این دین، خلفا تلاش نمودند تا اسلام را خارج از مرزهای شبهجزیره عربستان سوق دهند از این رو متوجه سرزمینهای همجوار از جمله ایران گردیدند و در طی بحران رده (گروهی که از دین برگشته بودند) در جامعه اسلامی بود که مسلمانان با مرزداران ایرانی برخوردهای نظامی پیدا نمودند بعدها با مشخص شدن ضعف دولت ساسانی فتوحات دیگر پیگیری شد.
نوع دیگر از حکومتها مستقل و غیر تابعه محسوب میشدند که مقام خلافت را بنا به دلایل سیاسی- مذهبی نمیپذیرفتند و گاهی با مذهب رسمی نیز درگیر میشدند و آنچه در مورد جامعه شیعه در این برهه زمانی مهم مینماید آن است که از زمانی که اسلام از مرزهای شبهجزیره عربستان خارج شد و در ایران گسترش یافت ایران پایگاهی برای رواج و گسترش فرق و مذاهب مختلف شد.
در ماهاباد نیز شیعیان حضور داشتند که بنا به نوشته زکریای قزوینی «ماهاباد دهی است بزرگ نزدیک کاشان و اهل آن ده از قدیمالایام شیعه بوده اند» یا در کندر از دهات خراسان مذهب شیعه رواج زیادی داشت و بنا بر نوشته قزوینی «اهل این ناحیه کوهستانی پهناوری که یونانیان آن را مدیا میگفتند و از باختر به جلگههای بینالنهرین و از خاور به کویر بزرگ ایران محدود بود و نزد جغرافینویسان عرب به نام ایالت جبال معروف بود."