Abstract:
عصر ميانه تاريخ ايران كه قريب به نه قرن به طول انجاميد، يكي از مهمترين و اثرگذارترين ادوار تاريخي اين سرزمين به حساب مي آيد. تغيير دين، ظهور مكاتب فكري و فرق مذهبي به همراه بروز تحولات گسترده سياسي اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي، دگرگوني هاي عميق و همه جانبه اي را در اين سرزمين رقم زد و معضله هاي بنياديني را از درون خود خلق كرد. مساله اصلي در پژوهش حاضر اين است كه پديده ها و رخدادهايي كه در برهه زماني قرون اول تا نهم هجري در ايران زمين به وقوع پيوست، كدام صورت بندي از «معضله هاي عصري» را پديدار ساخت؟ و اين امر ريشه در كدام روندهاي نسبتاً پايدار تاريخي داشت؟ براي دستيابي به يافته هاي توصيفي، به سياق پژوهش هاي تاريخي، اطلاعات و داده هاي تاريخي از منابع و ماخذ موجود استخراج شدند و سپس يافته هاي توصيفي به عنوان موادي براي شكل دادن به يك طرح تفسيري بكار گرفته شده اند. از شواهد و مدارك تاريخي چنين مستفاد مي شود كه در عصر ميانه تاريخ ايران سه ضلعي به هم پيوسته اي از معضله هاي عصري پديدار شد. اين معضله ها عبارت بودند از: 1) معضله تهاجم ادواري بيگانگان و ناپايداري سياسي با دوام 2) معضله تغيير دين و منازعات پايدار مذهبي ـ فرقه اي 3) معضله شكاف هاي فعال اجتماعي و تشديد وضعيت موزائيكي جامعه. يافته هاي موجود نشان مي دهد كه رابطه رخدادها با اين معضله ها و همچنين ارتباط متقابل معضله ها با خود، به صورت رابطه اي ديالكتيكي برقرار شد. به اين ترتيب، داد و ستدي پايدار ميان تحولات و معضله هاي عصري اين دوره، صورت گرفت.
Machine summary:
دربارة گزارشی مستند از سلسله های مذکور نک : تاریخ ایران پژوهش دانشگاه کمبریج ، چ ٤، به کوشش ریچارد فرای ، ترجمه حسن انوشه (تهران : امیرکبیر ١٣٨٥)، بخش دوم تا هفتم .
خواجه نظام الملک طوسی ، سیاستنامه ، به اهتمام هیوبرت دارک (تهران : علمی و فرهنگی ، ١٣٨٣)، ص ١٥٨- ١٣٩؛ ابوعبدالله محمد بن احمد مقدسی ، احسن التقاسیم فی معرفه اقالیم ، ترجمه علینقی منزوی (تهران : شرکت مولفان و مترجمان ایران ، ١٣٦١)، ص ٤٧٧.
برای اطلاع بیشتر دربارة روند تاریخی اسلام پذیری ایرانیان نک : بلاذری ؛ ابن واضح یعقوبی ، تاریخ یعقوبی، ج ٢، ترجمه محمد ابراهیم آیتی (تهران : علمی و فرهنگی ، ١٣٦٣).
برای آگاهی بیشتر از نخستین منازعات فرقه ای مسلمانان و دعوی اهل سنت و طرفداران علی (ع ) نک : عبدالکریم شهرستانی ، الملل و النحل ، تحقیق محمد سید گیلانی (قم : منشورات رضی ، بی تا)؛ عبدالقاهر بن طاهر بغدادی ، الفرق بین الفرق (بیروت : دارالکتب العلمیه ، ٢٠٠٥)؛ محمد بن علی ابن بابویه قمی ، صفات الشیعه و فضائل الشیعه (تهران : علمی ، بی تا)؛ محسن بن موسی نوبختی ، فرق الشیعه ، ترجمه محمد جواد مشکور (تهران : بنیاد فرهنگ ایران ، ١٣٥٣).
دربارة قیام ایرانیان در حمایت از جنبش و دولت علویان طبرستان نک : محمد بن حسن ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان ، به تصحیح عباس اقبال آشتیانی (تهران : کلاله خاور، بی تا).