Abstract:
بیشک جغرافیا و نفت در منطقة خلیجفارس مهمترین عامل شکلگیری و تداوم حکومتهای دیکتاتوری و رانتی بوده است. جغرافیا و مؤلفههای برآمده از آن در منطقة خلیجفارس مانند موقعیت، آبوهوا، ریزشهای جوی و اقتصاد کشاورزی و دامی متأثر از ویژگیهای جغرافیایی این منطقه تا حد زیادی در ایجاد بستر اقتصادی و نظام اجتماعی قبیلهای و عصبیت عربی و درنهایت در ساخت نظام حکومتهای دیکتاتوری این منطقه نقشآفرین بوده است. پس از جنگ جهانی دوم، علاوهبر عوامل جغرافیایی سازندة حکومتهای دیکتاتوری، عامل نفت موجب ایجاد حکومتهای رانتیر در منطقه شد. نفت در عین حال سیاسیترین کالای اقتصادی جهان امروز بهشمار میرود. پژوهشگران و اندیشمندان سیاسی و جامعه به پدیدة رانت و حکومت رانتیر یا دولت تحصیلدار بهویژه با مطرحشدن نفت بهعنوان عامل ایجاد حکومتهای رانتیر توجه کردند. رانت درآمدی محسوب میشود که برخلاف سود و مزد که نتیجة فعالیتهای اقتصادی است، بدون تلاش بهدست میآید و حکومت رانتیر حکومتی است که بیش از 42 درصد از درآمدهای آن از رانت خارجی حاصل میشود. از اینرو، بیشتر کشورهای حوزة خلیجفارس بهواسطة موقعیت جغرافیایی خود در طول چند دهة گذشته اقتصاد تکپایة مبتنیبر تولید و فروش نفت را تجربه کردهاند که این امر موجب شکلگیری حکومتهای رانتیر در کشورهای منطقه شده است. پژوهش حاضر درصدد نشاندادن عوامل جغرافیایی تأثیرگذار بر شکلگیری حکومتهای دیکتاتوری در منطقه و در پی تداوم حکومتهای رانتیر متکی به نفت بر وضعیت جغرافیای سیاسی منطقه بوده است. براساس نتایج این پژوهش، بستر جغرافیایی منطقة خلیجفارس در طول حیات سیاسی خود زمینهساز ساخت حکومتهای دیکتاتوری قبل از کشف نفت شده است و پس از کشف نفت، علاوهبر عوامل ذکرشده، منابع سرشار نفت و گاز و عمر طولانی استفاده از این منابع به استقلال حکومت از ملت در راستای تأمین نیازهای مالی خود و تداوم رویههای دیکتاتوری منجر شده است.
Machine summary:
جغرافیا و مؤلفه های برآمده از آن در منطقۀ خلیج فارس مانند موقعیت ، آب وهوا، ریزش های جوی و اقتصاد کشاورزی و دامی متأثر از ویژگی های جغرافیایی این منطقه تا حد زیادی در ایجاد بستر اقتصادی و نظام اجتماعی قبیله ای و عصبیت عربی و درنهایت در ساخت نظام حکومت های دیکتاتوری این منطقه نقش آفرین بوده است .
از این رو، بیشتر کشورهای حوزة خلیج فارس به واسطۀ موقعیت جغرافیایی خود در طول چند دهۀ گذشته اقتصاد تک پایۀ مبتنی بر تولید و فروش نفت را تجربه کرده اند که این امر موجب شکل گیری حکومت های رانتیر در کشورهای منطقه شده است .
براساس مباحث مطرح شده ، کشورهای منطقۀ خلیج فارس با وجود همۀ تفاوت های موجود حکومت های آنان تحت تأثیر عوامل جغرافیایی (طبیعی ، انسانی و سیاسی ) منطقه به عنوان بستر و زیرساخت بنیادی شکل گیری بوده است .
در این راستا، از اطلاعات و مستندات کتابخانه ای از جمله منابع مهم و معتبر خارجی و داخلی مانند منابع موجود در حوزه های تاریخی، جغرافیای سیاسی، ژئوپلیتیک ، دانش روابط بین الملل ، علوم سیاسی و جامعه شناسی تاریخی به منظور اثبات رویکرد این پژوهش به صورت گسترده استفاده شده است تا چگونگی نقش آفرینی مؤلفه های جغرافیایی و اقتصادی منطقه در شکل گیری دولت های دیکتاتوری و رانتیر نشان داده شود.
com تا اینجا از منظر جغرافیای سیاسی نقش عوامل جغرافیایی موجود و مستقر قبل از تجارت نفت در منطقۀ خلیج فارس که در یک فرایند تاریخی طولانی بر حیات سیاسی منطقه و ساخت نظام حکومت های دیکتاتوری اقتدارگرا تأثیرگذار بوده است بررسی شده است .