Abstract:
در آستانه انقلاب مشروطه و در نتیجه روند فروش اراضی خالصه دولت، به طور چشمگیری املاک خصوصی گسترش یافت. این در حالی بود که ادغام اقتصاد ایران در اقتصاد جهانی نیز، به ظهور سرمایهدارانی انجامید که سرمایه کلانی را صرف خرید املاک مزروعی میکردند و گروههای مختلفی از ماموران، عمال، دیوانسالاران و تجار نیز به جرگه طبقه زمیندار درآمدند. در این پژوهش با روش تاریخی، به دنبال تشریح و پاسخ به این مسئله هستیم که با وقوع انقلاب مشروطه، نظام زمینداری چه تحولی پیدا کرد؟ به ویژه عملکرد مجلس اول در ارتباط با مسئله زمینداری چگونه بود؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد که اقدامات صورت گرفته از سوی مجلس اول شورای ملی، محافظهکارانه و غیرانقلابی بود؛ چرا که رعایا و دهقانان اقدامات و تحولات آنچنان انقلابی مبنی بر تقسیم اراضی از سوی مجلس اول علیه ملاکان ندیدند و انقلاب مشروطه در عمل، به رشد نظام بزرگ مالکی کمک کرده بود.
With the advent of Constitutional Revolution private lands was spread dramatically، as a result of sale process of government's pure lands. However، merging Iran's economy with global economy led to the emergence of capitalists who invested a lotto buy farms. Also various groups of officials، peasants، bureaucrats، and businessmen joined to the owners and landlord class. The present study، using historical research method، seeksto answer to the question that how the landholding system evolved with the advent of Constitutional Revolution especially to function the first parliament in connection with land ownership. Research findings show that measures took by first parliament of the national assembly seemto be conservative and non-revolutionary، and peasants did not see so radical actions and evolutions from the first parliament to divide the land against land lords and land owners and constitutional Revolution actually contributed to the growth the great ownership system.
Machine summary:
در این پژوهش با روش تاریخی، به دنبال تشریح و پاسخ به این مسئله هستیم که با وقوع انقلاب مشروطه، نظام زمینداری چه تحولی پیدا کرد؟ به ویژه عملکرد مجلس اول در ارتباط با مسئله زمینداری چگونه بود؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد که اقدامات صورت گرفته از سوی مجلس اول شورای ملی، محافظهکارانه و غیرانقلابی بود؛ چرا که رعایا و دهقانان اقدامات و تحولات آنچنان انقلابی مبنی بر تقسیم اراضی از سوی مجلس اول علیه ملاکان ندیدند و انقلاب مشروطه در عمل، به رشد نظام بزرگ مالکی کمک کرده بود.
نظام زمینداری در آستانه انقلاب مشروطه در زمان ناصرالدینشاه (۱۲۶۴ تا 1313 ق/۱۸۴۷ تا 1895 م) چند تحول عمده در نظام زمینداری ایران پدید آمد: نخست فروش اراضی خالصه دولت به ملاکان و زمینداران؛ دوم تمایل تیولداران به خصوصی کردن املاک تیولی؛ سوم سرمایهگذاری تجار بزرگ در املاک مزروعی.
مجدالاسلام کرمانی نیز در این باره گفته است: «چون شاه مرحوم دید که از داشتن خالصجات منتفع نمیشود فکر کرد که آنها را بفروشد و همان عایدی که در دفتر یا اسم هر ملکی نوشتهاند به عنوان مالیات بر آن ملک تحمیل کند و علیالحساب هم مبلغی به اسم تقدیم صدور فرمان از خرید بگیرند، تا هم مبلغی نقدا عاید پادشاه شود و هم املاک را خریداران قهرا آباد مینمایند» (مجدالاسلام کرمانی، (الف)، 2536: 120).
بنابراین در آستانه انقلاب مشرطه، در سایه فروش اراضی خالصه و نیز تمایل تیولداران به موروثی کردن املاک خود و همچنین، ورود عناصر جدید از جمله تجار یا دیگر صاحب منصبان دولتی به عرصه زمینداری، املاک خصوصی و نظام بزرگ مالکی به طور چشمگیری گسترش یافته بود.