Abstract:
زمانی که در قرن اول پیش از میلاد (ح 92 ق.م) ایران و روم دو قدرت عصر باستان، با یکدیگر هم‌مرز شدند، درگیری و تنش‌هایی را با هم آغاز کردند که تا انقراض ساسانیان و ورود اعراب مسلمان همچنان ادامه داشت. شهرهای مرزی، از جمله شهر آرتاشاد، نقش مهمی را در این درگیری‌‌‌‌ها ایفا کرده‌اند. بنابراین این پژوهش با توجه به اهمیت موضوع بر آن است تا ساخت و کارکرد شهر مرزی آرتاشاد را مورد واکاوی قرار دهد.
یافته‌های این تحقیق که با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی براساس گردآوری منابع کتابخانه‌ای صورت گرفته است، نشان می‌دهد که شهر آرتاشاد توسط آرتاشس پادشاه ارمنستان در قرن دوم پیش از میلاد (ح سال 176 ق.م) ساخته شده است. این شهر که از ساخت مستحکمی برخوردار بوده، از جنبه‌های ژئوپلیتیکی، سیاسی و نظامی و همچنین اقتصادی و تجاری برای ایران و روم حائز اهمیت بوده است؛ چنان‌که هرکدام از این قدرت‌‌‌‌ها درصدد تسلط بر این شهر مهم بودند. دستیابی به این شهر کلید فتح ارمنستان بود و دو قدرت باستانی با تصرف این شهر می‌توانستند از آن‌جا به مانند استراحتگاهایی برای لشکرکشی‌ها، زرادخانه‌‌‌‌ها استفاده کنند و سرزمین‌های یکدیگر را مورد تعرّض قرار دهند. از حیث اقتصادی و تجاری نیز تصرف آرتاشاد، که یکی از مراکز گمرکی میان دو امپراتوری مطرح بود، به منزله دستیابی به سود سرشار مالی در این شهر مرزی به شمار می‌رفت.
Machine summary:
دستیابی بـه این شهر کلید فتح ارمنستان بود و دو قدرت باستانی بـا تصـرف ایـن شـهر مــیتوانســتند از آن جــا بــه ماننــد اســتراحتگاهایی بــرای لشکرکشــیهــا، زرادخانه ها استفاده کنند و سـرزمین هـای یکـدیگر را مـورد تعـض قـرار دهند.
این عمـل نشان می دهد که شهر آرتاشاد پس از مدت کوتاهی که تیگرانـاکرد جـای آن را بـه عنـوان پایتخت کشور گرفته بود، دوباره به عنوان پادشاه نشین انتخاب شده بود.
در برخی از منابع آمده است که ساخت ایـن شـهر توسـط هانیبـال سـردار کارتـاژی بـه پادشاه ارمنستان پیشنهاد شده است ، بـدین صـورت کـه وقتـی هانیبـال از رومـی هـا شکسـت خورد، به دربار آنتیوخوس سوم پناهنده شد و زمان زیادی از اقامت وی در دربار سـلوکیان نگذشته بود که آنتیوخوس نیز در مغنسیا مغلوب رومی ها شد.
در هر صورت پـس از تسـخیر ارمنسـتان ، شهر آرتاشاد نیز به تصرف ساسانیان درآمد، امـا بـه نظـر مـی رسـد بـا وجـود پایتخـت بـودن واغارش آباد، چنان که در ادامه می آید، این شهر جایگـاه خـود را بـه عنـوان شـهری مهـم و ژئوپلیتیک از دست نداده است .
بروسـیوس مـی نویسـد: «بـا الغـای صـلح نامـۀ نصـیبین ، رومیـان نصـیبین را بـه ایرانیـان واگـذار کردنـد» (بروسیوس ، ١٣٨٨: ١٩٩)؛ اما مورخان بر این باورند که این صلح مفادی دیگر از جمله عدم دخالت روم در امور ارمنستان (دیاکونوف ، ١٣٨٤: ١٩٨؛ شیپمان ، ١٣٨٤: ٤٠؛ کریستین سن ، ١٣٧٥: ٣٣٢؛ فرای ، ١٣٨٣: ٢٣٧-٢٣٨) را داشته است .
(
, 
, 
)
