Abstract:
مهر و وفا از حکایت هایی است که روایت هایی از آن هم در ادب عامه کردی در قالب بیت (داستان هایی موزون و ملحون از راویان عامه به شیوة سینه به سینه و با صوت )، هم به شیوة قصه گویی شفاهی و نیز منظومه سرایی در ادب کلاسیک فارسی دیده میشود. در این جستار، قصه «مهر و وفا» و راویان آن در ادب فولکلور کردی معرفی و تفاوت ها و شباهت های آن با روایت های فارسی بررسی شده است . اگر بپذیریم راویان عامه و شاعران کلاسیک خالق اصلی و نخستین این داستان نیستند و منشا داستان از جنبه حوادث تاریخی (زمانی)، محیط جغرافیایی (مکانی) و خالق اصلی در هیچ یک از منابع یافت نشده است ، دربارة تاثیرگذاری و تاثیرپذیری روایت ها نمیتوان حکمی صادر کرد؛ اما میتوان گفت ماجرای مهر و وفا نخست به شیوة قصه رواج داشته و سپس الهام بخش بازسرایی و بازآفرینی شاعران و بیت خوانان شده است .
Social circles، particularly tea-houses of Esfahan in Saffavi age have had an important impact on Esfahan school poets' relations and activities. In biographies (Tazkare) and sometimes European logbooks we notice the presence of Safavi sociable king، first Shāhabbās، and other social groups in Tea-houses. Planning of Gazal، criticism and correction in poetry of poets who were frequently tradesmen and in poetry creation they were required to have more practices in tea-houses، stimulated their rhythmical poetic gift. Also; Tea-houses have had a great effect on the prevalence of stating reality and the link of calligraphy of the period. sometimes consuming narcotics in these places has aggravated their imagination power to such an extent that it can be accounted as one of the reasons in the poets' visionary in this period which was less studies. So that it can be found at the lexical and thematic level of several poets such as Şā،ib having a particular style. High frequence of Tea-house terms and different kinds of narcotic names in the period poetry is an evidence of this reality. In this article Descriptive analytical method we discuss some practices developing rhythemic nature of novice poets.
Machine summary:
"اگر بپذیریم راویان عامه و شاعران کلاسیک خالق اصلی و نخستین این داستان نیستند و منشأ داستان از جنبۀ حوادث تاریخی (زمانی)، محیط جغرافیایی (مکانی) و خالق اصلی در هیچ یک از منابع یافت نشده است ، دربارة تأثیرگذاری و تأثیرپذیری روایت ها نمیتوان حکمی صادر کرد؛ اما میتوان گفت ماجرای مهر و وفا نخست به شیوة قصه رواج داشته و سپس الهام بخش بازسرایی و بازآفرینی شاعران و بیت خوانان شده است .
نام این عاشق و معشوق دو بار در دیوان حافظ آمده است و نشان میدهد این داستان در زمان وی نیز شهرت داشته است : اورنگ کو گلچهر کو، نقش وفا و مهر کو حالی من اندر عاشقی داد تمامی میزنم (حافظ ، ١٣٧٣ : ٤٦٧) ما قصۀ سکندر و دارا نخوانده ایم از ما به جز حکایت مهر و وفا مپرس (منتسب به حافظ ، به نقل ازفتاحی قاضی، ١٣٤٥: ٥٤) دو منظومۀ مونس اخیار و مهر و وفا در ادب فارسی از شعوری کاشی به کوشش حسین قربان پور آرانی و با همکاری نشر هستینما و دانشگاه کاشان برای نخستین بار در زمستان ١٣٨٩ چاپ شده است .
ذبیح الله صفا در کتاب تاریخ ادبیات ایران دربارة قصۀ «مهر و وفا» «عرشی دهلوی » گفته است : مهر و وفای میر محمد مؤمن عرشی پسر میر عبدالله بن سید مظفر متخلص به وصفی و مشهور به مشکین قلم شاعر، قرن یازدهم هجری، سروده ای است به بحر هزج مسدس محذوف یا مقصور که ٢٢٠٠ بیت دارد و شاعر مدعی است که داستان آن را خود ابداع کرده است و به خواهش دوستان به نظم درآورده است : کنون وقتست کز روشن ضمیری به نظم مثنوی آفاق گیری به بحر خسرو و شیرین سخن گو سخن چون بلبل مست چمن گو سخن از قصۀ مهر و وفایست به گوش عشق حرف آشنایست بیارا صورت این قصۀ بکر به رنگ افروزی مشاطۀ فکر..."