Abstract:
مراقبه یا کنترل نفس جایگاه ویژهای در اخلاق اسلامی دارد، به طوری که تمام فعالیتهای اختیاری انسان درراستای کمال را، تحت اشراف خود قرار میدهد، که در صورت عدم این نظارت، هیچ فعلی به نتیجه مطلوب نخواهد رسید. در این مقاله، بحث مراقبه از میان رویکردهای چهارگانه در اخلاق (عقلی، عرفانی، روایی و تلفیقی)، در اخلاق عقلی و استنباط آن ازآثار موجود این رویکرد مورد بررسی و تبیین قرارگرفته که مفروض اصلی دراین نوشتار است. در ابتدا پیشینه ی بحث در آثار اخلاق عقلی مورد جستجو قرار گرفته است، همچنین برخی از مبانی معرفت شناسی و انسان شناسی مراقبه در اخلاق عقلی بررسی شده و در ذیل هرکدام ارتباط آن مبنا با مراقبه مطرح شده است. در پایان بر اساس آثار و متون موجود از حکمای مولف در اخلاق عقلی "مراقبه" اینگونه استنباط شده است :« مواظبت رفتاری متعادل به دور از افراط و تفریط» به عبارت دیگر فضیلتی است که با عمل به آن، انسان از لغزیدن به رذائل دو طرف آن، کنترل میشود.
Machine summary:
"در پایان بر اساس آثار و متون موجود از حکمای مؤلف در اخلاق عقلی "مراقبه " اینگونه استنباط شده است :« مواظبت رفتاری متعادل به دور از افراط و تفـریط » به عبارت دیگر فضیلتی است که با عمل به آن ، انسان از لغزیـدن بـه رذائـل دو طرف آن ، کنترل میشود.
در جای دیگر از قول یکی از حکما نقل می کنـد: رهـا سـاختن فکـر در لذت های بدنی، آن چیزی است که انسان را به رذائل میکشاند پس بایـد از همـان ابتـدای امـر فکر خود را از لذات بدنی قطع کنی و این هم ممکن نیست مگر اینکه توجه و حـواس خـود را از آن لذتها منصرف کنی و مانع زبان از ذکر آنها شوی، هر گاه خواستی بدانی کـه چگونـه انسـان شهوت خود را کنترل میکند؟ ببین چگونه زبان خود را کنترل میکند؟(عامری النیسابوری،١٣٦٦، صص ٧٥،٧٩،٨٣،٨٧) ضبط نفس ، ترک تمایلات و صبر بر ناملایمات ، کنترل و نگهداری شـهوات و هیجانـات از طریق کنترل زبان ؛ میتواند بیان دیگری از مراقبه باشد.
او کمال انسانی را (به جهت اینکه نفس ناطقه را صاحب دو استعداد علمی و عملی می داند)، دو نوع می داند یکی کمال علمی کـه عبارتسـت از شـوق او بـه سوی ادراک معارف و نیل به علوم و دیگری کمال عملی که عبارتست از مرتب و منظم نمـودن قوا و افعال خود و جلوگیری از غلبه یکی بردیگری(و حرکت در مسیر وسط و تسالم ) کـه در ایـن صورت اخلاق انسان مورد پسند و نیک خواهد بود."