Abstract:
این پژوهش به بررسی میزان و چگونگی تاثیر ادبیات مانوی بر ادبیات فارسی می پردازد. برای
این کار، ابتدا قطعات تمثیلی آثار مانوی به زبان های ایرانی میانه بررسی ، و آن گاه به
جست وجوی نمونه های فارسی مشابه در میان آثار منثور فارسی پرداخته شد. در این پژوهش
سی و هفت اثر منثور شاخص فارسی، که زمان نگارش آنها پیش از حملة مغول بوده، بررسی
شده است که طیف وسیعی از موضوعات مختلف را دربرمی گیرد. برخلاف انتظار، نمونه های
مشابه فارسی از فراوانی بسیاری برخوردار نبودد و حکایت هایی که از نظر مضمون و ساختار
دقیقا با تمثیلات مانوی مطابقت کند، فقط در کلیله و دمنه و سندبادنامه وجود داشت. همچنین
به نظر می رسد، حضور نمونه هایی از متون عرفانی، که از نظر مضمون به تمثیلات مانوی
نزدیک اسست، می تواند نمودی از تاثیر غیرمستقیم تفکر گنوسی مانویان در این گونه آثار باشد.
Machine summary:
" یکی از عناصر اصلی این داستان شخصیت پیرزنی است که با نیرنگ و فریب ، عاشقی را به معشوق خود میرساند یا فردی را به اسارت درمیآورد و در ادبیات فارسی نمونه های بسیاری دارد؛ اما به طور خاص ، شخصیت «پیرزن » فریبکار را که با نیرنگ ، عاشق و معشوقی را به وصال میرساند، میتوان در دو حکایت «داستان عاشق و گنده پیر و سگ گریان » (ظهیری سمرقندی، ١٣٨١: ١٣٠-١٤٣) و «داستان گنده پیر و مرد جوان و زن بزاز» (همان ، ١٦٩-١٧٧) مشاهده کرد با این تفاوت که در این حکایتها، معشوق زن و عاشق مرد است حال اینکه در تمثیل مانوی، معشوق پسر جوانی است که مورد عشق دختر پادشاه قرار گرفته است .
این حکایت ، که در باب هشتم از قسم دوم (عوفی، ١٣٨٦: ٢٣٧/١ تا ٢٤١) نیز به همین صورت ولی با تفصیل بیشتر آمده است ، از نظر ارتباط با موکل دریا، بخشیدن چیزی عزیز به وی (در اینجا تمام دارایی و سرمایه ) و نجات یافتن از طوفان با تمثیل مانوی شباهت دارد.
٢. تمثیلاتی مانند «سرود مروارید»، که اصل گنوسی یا مسیحی داشته است ، با اینکه در ادبیات مانوی حضور داشت به دلیل پیچیدگی و ابهام در بررسی منشأ تأثیرگذار در ادبیات فارسی در این پژوهش نادیده گرفته (رجوع شود به تصویر صفحه) (رجوع شود به تصویر صفحه)منابع ابن اسفندیار، محمد بن حسن ؛ ؛ تصحیح عباس اقبال آشتیانی؛ به کوشش محمدرضا رمضانی؛ تهران : اساطیر، ١٣٨٩.
; "Sogdian Tales in Manichaean Script", Literarische Stoffe und ihre Gestaltung in mitteliranischer Zeit."