Abstract:
نقش دانشمندان شیعی، در توسعه دانشهای مختلف، از جمله تاریخنگاری، غیرقابل انکار است. وجود میراث گرانبهای علمای شیعه، در این زمینه، مؤید این مدعاست. هرچند، بسیاری از آنها در گذر زمان از میان رفته و تنها مختصری از آنها در منابع تاریخی اهل سنت، بازتاب یافته است؛ اما بیتردید، تلاش برای بازسازی آثار مفقوده شیعه، و تصحیح عالمانه متون برجای مانده، موجب برجسته شدن نقش شیعیان در تمدن اسلامی خواهد شد. کتاب الجمل، یکی از متون تاریخی شیعی است که به لحاظ روشمندی و استحکام متن، و نیز جایگاه نویسنده آن، از ارزش بسیاری برخوردار است. این کتاب ارزشمند، تألیف فقیه، متکلم و مورخ بزرگ شیعه، شیخ مفید است. نظر به قدمت و یگانگی این کتاب در باب جنگ جمل، به عنوان یکی از مهمترین رویدادهای صدر اسلام، شایسته است، ارزش تاریخی آن، بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. این امر، جز از راه شناسایی وجوه مختلف این کتاب، بویژه بینش و روش شیخ مفید وشناسایی منابع مورد استفاده وی و ارزشگذاری آنها، میسر نخواهد شد. این مقاله میکوشد تا با تکیه بر روششناسی شیخ مفید، از عهدۀ تحلیل مواضع علمی وی در کتاب الجمل برآید.
Machine summary:
ک: ادامه مقاله) اما امتیاز کتاب الجمل شیخ مفید، در رویکرد کلامی و اعتقادی به این حادثه تاریخی است که از سوی دیگران تا پیش از این مغفول مانده بود.
با دقت و تأمل در کتاب جمل، دو اصل بسیار مهم در روش شیخ مفید به خوبی قابل مشاهده و اثبات است که شاید برای یک پژوهشگر تاریخ در زمان معاصر کاری بس دشوار- و در مواردی غیر ممکن- باشد.
بررسی منابع شیخ، در الجمل، این موضوع را آشکار میکند که شیخ به روش متداول مورخان پیشین و معاصر خود، گزارش حوادث جنگ جمل را از دو یا سه کتاب مهم و اصلی برگرفته و گزارشهای پراکنده دیگری که متمم و مکمل گزارشهای آن دو یا سه منبع اصلی وی بوده، بر آنها افزوده است.
بخش دوم که به گزارش تفصیلی از جنگ جمل اختصاص یافته، برای تکمیل بخش نخست آمده است، و شیخ در این بخش، خود را مقید میکند که تنها بر اساس گزارش و منابع مورخان اهل سنت، به نقل این رویداد مهم تاریخی بپردازد تا به تعصب مذهبی متهم نشود.
بر این اساس استاد میرشریفی، با احاطه علمی که به تاریخ داشت و با کمک برخی از استادان فن -که نامشان در مقدمه تحقیق آمده- و زحمت زیاد و صرف چند سال وقت، توانست کتاب الجمل را به بهترین وجه، به مناسبت هزارمین سالگرد وفات شیخ، به کنگره بینالمللی شیخ مفید ارائه کند و جامعه علمی را از این منبع غنی تاریخی، کلامی شیعه بهرمند سازد.