Abstract:
دین مانی سرشار از آموزههای عرفانی است که ریشه در اندیشههای گنوسی، ایرانی و یونان باستان داشته و با باورهای مسیحی و بودایی پربارتر شده است. بیشک یکی از عوامل رشد و پیشرفت سریع این دین ویژگیهای عرفانی آن است. عرفان مانوی در بطن آموزهها و مفاهیم دینی مانویت نهفته، و کمتر به شکل مجزا به آن توجه شده است. این عرفان با تأکید بسیار، راه نجات روح انسان از اسارت عالم ماده را در کسب معرفت میداند. وصول به این معرفت، از طریق خودشناسی و کشف و شهود قلبی است. اهمیت تزکیه نفس و زهد و ریاضت از پررنگترین بخشهای این عرفان است. با مروری در متون بهجامانده از مانویان، عناصر بسیاری یافت میشود که دارای اشتراکات بسیار با شاخصههای مکاتب عرفانی است. این مؤلفهها را میتوان جداگانه دستهبندی کرد تا به جهانشناسی، معرفتشناسی و خداشناسی مستقلی برای این دین عرفانی دست یافت.
Machine summary:
تبیین نظری عرفان مانوی سید سعیدرضا منتظری پیمان صمیمی [تاریخ دریافت: 020/06/1396 تاریخ پذیرش: 05/10/1396] چکیده دین مانی سرشار از آموزههای عرفانی است که ریشه در اندیشههای گنوسی، ایرانی و یونان باستان داشته و با باورهای مسیحی و بودایی پربارتر شده است.
با وجود آنکه عرفا در تبیین دیدگاههای خود و آثارشان مقام خداوند را فراتر و متمایز از عالم ماده و مخلوقاتش میدانند، این نکته نیز در خور توجه است که مشابهتدادن صفات انسانی و صفات الاهی در بسیاری از گرایشهای عرفانی زمینهٔ تشبیه آن را افزایش داده است.
در نگاه ثنوی مانویان، پیوسته عالم در مقابل خداوند حضور دارد و به نوعی در حقیقت اهریمن تلقی میشود، فقط خود خداوند است که در تکامل است و انسان در مسیر تکامل خویش رو به سوی او میآورد: همه بدیها از این جهان آزمونی است تنها خداوند عاری از عیب است (همان: 103).
با توجه به تناسخ، که از دیگر نقاط اشتراک مکاتب گنوسی است، مانی دلیل تولدهای مکرر را تکاملنیافتن روح انسان و کسبنکردن معرفت میداند: پس آنها را که بشنود، باور کند و در سر خود نگه دارد، و به کردگان کرفه (اعمال نیکو) بپردازد، [تا] رستگاری یابد از این زادمرد، و از همه گناه رهایی یابد.
جهانشناسی گنوسی با توجه به بنمایه عرفانی مکاتب گنوسی میتوان دانست که برای آنها این عالم حکم زندان و قفسی را داشته است که چندگاهی روح را در خود به اسارت گرفته است.