Abstract:
اگرچه عرفان بهتمامی معرفت و شناخت است، از آنجا که این مکتب فکری ابعاد مختلفی دارد، شناخت به معنای دریافت و وصول به حقیقت، بخشی از راه اتصال به حقیقت است. این پژوهش به تبیین شناخت به این معنا و همچنین راهها و مراتب آن از منظر روزبهان بقلی فسایی شیرازی میپردازد. مسئله اصلی این پژوهش، تبیین معرفت بهعنوان هدف غایی عارف، انواع و مراتب آن، روشهای رسیدن به آن، مقدمات و آثار و نتایج آن در مشرب عرفانی این عارف بزرگ قرن ششم هجری است. روش تحقیق در این گفتار، اسنادی کتابخانهای و از نوع توصیفی- تحلیلی است. ارائه نظریات روزبهان درباره معرفت، تقسیمبندی صاحبان معرفت به سه نوع عوام و خواص و خاص الخاص، بررسی انواع و مراتب معرفت، مقدمات و آثار و ثمرات آن از نوآوریهای این پژوهش است. در نظر این عارف بزرگ، چهار عنصر نفس، روح، عقل و قلب دستگاههای دریافت و وصول به حقیقتاند، اما هریک از این چهار عنصر، ساحتی از معرفت را درمییابند که در ساحت تجلی حق، این همه را به دست قادر حق بسوزاند و آماده جذبهای شود که توسط حق او را در بر میکشد و به ساحت حضور میبرد.
Machine summary:
آنجـا کـه روزبهـان آیـات شـریفۀ «یهـدی مـن یشـاء» و «یخـتص برحمتـه مـن یشـاء» را می خواند، از آن ها چنین برداشت می کند کـه معرفـت از او مـی آیـد و عمـوم اهـل ایمـان و عبادت عام را استعداد حقایق معرفت در این عالم نیست و به همین سبب است که ولایـت و نبوت به هر کسی نمی تواند برسد (رک : روزبهان ، ١٣٨٢: ١٠٥).
مراتـب معرفـت قلب از دیدگاه روزبهان چنین است (همان :٧٥): (رجوع شود به تصویر صفحه) روزبهان درخت سدرة المنتهی را نمادی از معرفت می داند کـه ریشـه هـای آن در عـرش محکم است و شاخه هایش در کرسی و برگ هایش فوق عـالم عقـل اسـت و حـق از آن در عقول و ارواح تجلی می کند (ر.
پس از آن عالم صفات است کـه از آن با مدارج توحید و تفرید و تجرید صعود مـی کنـد و بـه عـالم دیگـر کـه ازل اسـت و رسـم حدوث در آن نیست ، می پیوندد (میرباقری فرد و حجتی زاده ، ١٣٩٢: ١٣٨).
٣. معرفت در مشرب عرفانی روزبهان بر پایۀ خدا و انسان بنیاد نهاده شده اسـت و هسـتی در آن نقشی ندارد که این از ویژگی های سنت اول عرفانی است .
٤. معرفت عوام از طریق مجاهده و کوشش حاصل مـی شـود، امـا معرفـت واقعـی (معرفـت خواص ) از نظر روزبهان امری خدادادی اسـت کـه بـه هـر کـس خداونـد بخواهـد و دارای استعداد معرفت باشد، عطا می شود.