Abstract:
احترام به محدودة شخصی کودک و ممنوع بودن دیگران از تعرّض به آن، از حقوق طبیعی کودک بوده و به این دلیل مورد توجّه اسلام و مکاتب اومانیسمی از جمله مدوّنان بیانیة بین المللی حقوق کودک است. امّا این دو مکتب الهی و بشری نظر به تفاوتشان در مبانی اعتقادی و فکری، در تعریف، مصادیق و اولویتهای این حق نیز اختلاف دارند. مادّة 16بیانیة نامبرده که این حق را دربردارد، عام و مطلق بوده و والدین را نیز مخاطب قرار داده است. از دیدگاه اسلام حریم افراد در سه مصداق کلّی خلاصه میشود: جان، آبرو و دارایی. پدر بر ازدواج و دارایی کودک ولایت دارد و مسئول تربیت اوست. مادر حقّ حضانت کودک را دارد و در برخی شرایط وظیفة تربیت او را دارد. بند1مادّة 18بیانیه، والدین را مسئول تربیت کودک میداند امّا آنان را از دخالت در امورخانوادگی او بازمی دارد. این درحالی است که لازمة تربیت، دخالت در محدودة شخصی اوست. از نظر اسلام جان و آبروی کودک محترم است و فقط پدر حقّ تنبیه بدنی و آگاهی از روابط و خطاهایش را در راستای تربیت معقول و مذهبی دارد. اعمال ولایت بر ازدواج و اموال او باید با رعایت مصلحتش باشد امّا در خصوص انتخاب مسکن، پدر آزاد است.
آگاهی از تعارضهای این کنوانسیون به طور خاص و سایر بیانیههای زیر مجموعة حقوق بشر سازمان ملل به طور عام، راهگشای تصمیم سنجیدهتر بلکه تجدید نظر کشورهای اسلامی در الحاق به آنها و عزم جازم بر تدوین بیانیههای اسلامی حقوق بشر است. این مقاله عهدهدار اشاره به بخش کوچکی از این تعارضهاست.
Machine summary:
"نصوص قرآن و سنت در این خصوص تنها در اثبات حق ولایت پدر و جد پدری بر فرزند در موارد معین و مسئولیت آنان در قبال تربیت کودک دلالت دارند و دربارة حق مادر در این رابطه چیزی جز حق حضانت نقل نشده است.
اما اگر والدین با طلاق از هم جدا شوند حق حضانت مادر تا 2سالگی پسر و 7سالگی دختر است و از آن سن به بعد تحت سرپرستی و تربیت پدر قرار میگیرند و دیگر مادر حق دخالت در امور شخصی او را نخواهد داشت.
در آیة 6 سوره طلاق نیز این اولویت به مادر داده شده است: «و إن کن أولات حمل فأنفقوا علیهن حتی یضعن حملهن فإن أرضعن لکم فآتوهن أجورهن و أتمروا بینکم بمعروف و إن تعاسرتم فسترضع له أخری» و اگر باردار بودند به آنان نفقه دهید تا بار خود را بنهند پس اگر برایتان شیر دهند (به فرزندتان) پس مزدشان را بدهید و طبق عرف (بر این مزد و رضاع) توافق کنید و اگر (در مزد و رضاع) اختلاف پیدا کردید پس زن دیگری به او شیر دهد (پدر دایهای برای فرزند بگیرد).
کودک دارد؟ همان طور که بیان کردیم به موجب آیات و احادیث تربیتی، این وظیفه بر دوش پدر نهاده شده و طبق احکام فقهی جبران خسارتی که کودک بر دیگران وارد میکند نیز در صورت نداشتن مال بر عهدة پدر است (خمینی، 1408، ج2، کتاب حدود).
مادر نیز در محدودة حق حضانت کودک(دو تا هفت سال) دخالتهایی را با مشورت با پدر در حریم فرزند اعمال میکند و در فقدان پدر، جد پدری و حاکم شرع در صورت داشتن عدالت میتواند متولی امور کودک گردد."