Abstract:
در این پژوهش، به تغییرات معنایی واژۀ «دولت» در تاریخ متون نثر فارسی، از سدۀ چهارم تا امروز، پرداخته شد. معانی مختلف این واژه، در 80 اثر منثور فارسی، به تفکیک سدۀ نگارش آثار، جستجو و استخراج شد. اگرچه معنای کلّی واژۀ «دولت» در ظاهر تغییر چندانی نکرده است، امّا این واژه، در متون فارسی بررسیشده به 21 معنای مختلف بهکار رفته است. تلاش شد، تغییر معانی واژۀ «دولت» در چارچوب نظریۀ پیشنمونه با رویکرد گیرارتز (1997) تبیین شود. نظریۀ پیشنمونه، تغییرات معنایی این واژه را در قالب سه فرضیه از فرضیات چهارگانۀ راجع به مشخّصههای پیشنمونگی، بهخوبی توضیح داد. در تأیید فرضیۀ (2)، مشخّص شد که مفاهیم خاصّی محور تغییرات هستند و تغییرات معنایی، در حاشیۀ خوشهها و در ارتباط با این مفاهیم کانونی روی میدهند، برخی مفاهیم، حاشیهای هستند و در مقایسه با معانی کانونی ناپایدارترند و برخی مفاهیم، همزمان در بیشاز یک خوشۀ مفهومی ریشه دارند. شواهدی به دست آمد که نشان میدهند، نوسان در مرزهای واژه میتواند باعث دو وقوع مستقل یک مفهوم در دو مقطع زمانی مختلف، یا پدیدۀ تعدّد مبادی معنایی شود. که این امر، مؤیّد فرضیۀ (3) است و در نهایت، اهمّیت اطّلاعات جهان خارج در تغییر مفهومی واژه نشان داده شد که فرضیۀ (4) گیرارتز را تأیید میکند.
Machine summary:
prototypical categories این پژوهش ، بر آن است تا تغییرات معنایی واژة «دولت » را از زمانی که وارد زبان فارسی شده اسـت تا امروز، در چارچوب نظریۀ پیش نمونه بررسی کند.
نخست تعیین میشـود کـه ایـن واژه ، در هـر دورة زمانی چه معانی مختلفی داشته و در گذر از دوره های مختلـف ، چـه تغییراتـی را ازسـرگذرانده اسـت و سپس تلاش میشود تغییرات بر اساس نظریۀ پیش نمونه ، آن گونه که گیرارتز (١٩٩٧)، بـرای معناشناسـی درزمانی به کار گرفته است (و شرح آن در بخش نظری مقاله خواهد آمد)، تبیین شود.
فرضیۀ (٢) که ناظر بر ساختار مفهومی واژه است ، نشان دهندة این اسـت کـه تغییـر مفهـوم شـناختی، متأّثر از «شباهت های خانوادگی ، مجموعه های شعاعی و تمـایز میـان خـوانش هـای کـانونی و حاشـیه ای است ، پس تغییر مفهوم شناختی مستلزم تغییر مفهوم هایی است که به صورت پیش نمونـه ای خوشـه بنـدی شده اند» (گیرارتز، ١٩٩٧: ٢٤).
در سدة یازدهم ، معنای ʼآسودگی، که در سه سدة هشتم ، نهم و دهم مشاهده نشـده بـودً دوبـاره در متون یافت میشود؛ افزون بر این ، معانی ʼپیروزی،ʼ کشورʻ و ʼنعمت ʻ نیز که در سـدة پـیش در متـون دیده نشده بودند، در متون مربوط به سـدة یـازدهم قابـل مشـاهده انـد؛ امّـا تفـاوت عمـدة ایـن دوره بـا دوره های دیگر این است که پس از سدة چهـارم ، سـدة یـازدهم تنهـا دوره ای اسـت کـه ظهـور معنـای جدیدی در فهرست معانی واژة «دولت » مشاهده نمیشود.