Abstract:
نظریة «انتخاب عقلایی» با دو رویکرد عمدة پیجویی «نفع شخصی» و «سازگاری درونی انتخابها»، یکی از پایهایترین فروض علم اقتصاد متعارف بوده و همواره از سوی اقتصاددانان متعارف و مسلمان اشکالاتی بر آن مطرح شده است. اقتصاددانان متعارف و اسلامی برای معرفی جایگزینی مناسب برای این نظریه، درصدد ارائة تعریف جدیدی از «عقلانیت اقتصادی» برآمدهاند. در این مقاله، با روش تحقیق «توصیفی- تحلیلی»، نظریة «عقلانیت طیفی اسلامی» معرفی شده است. بنا به فرضیه مقاله، عقلانیت در رویکرد اسلامی، هم از لحاظ هنجاری و هم اثباتی، مفهومی طیفی دارد. بر اساس رویکرد عقلانیت طیفی اسلامی، انتخاب عقلایی از نگاه هنجاری، انتخابی است که دارای چهار مولفه: تبعیت از تکالیف اقتصادی الهی، منفعتگرایی فراگیر، محاسبهگری جامع، و جمعآوری اطلاعات در حد علم و یقین باشد. این نظریه از نگاه اثباتی نیز تشکیکی بودن عقلانیت افراد را مطرح میکند. بر این اساس، انسان مسلمان عاقل در صورت مواجهه با گزینههای مختلف، ممکن است انتخابهایی با درجات متفاوت عقلانیت داشته باشد؛ هرچند که برخی از این انتخابها، عاقلانهتر از انتخابهای دیگر محسوب میشود.
The Qur'anic verses and traditions of the Imams hold poverty in contempt and place emphasis on the need to preserve individuals’ property rights. The present paper uses an analytical and econometric method to study the relationship between poverty and property rights according to Islamic economy. While analyzing this issue in the light of the literature of Islamic economy، this study investigates the two fold relationship between the index of property rights and the index of absolute poverty proposed by Amartya Sen in the economy of Iran during 1369-1393. Time series and vector auto regression modeling were used in this study. According to the hypothesis of the paper، there is a direct two fold relationship between absolute poverty and violation of property rights. The findings of the study indicate that in the view of Islam، there is a twofold relationship between poverty and property rights. According to Quranic verses and traditions، poverty and its severity leads to the violation of individuals’ rights، and the violation of individuals’ property rights causes poverty to be severer. The findings of the paper's experimental study indicate that there is a direct and two fold relationship between absolute poverty and violation of property rights in Iran’s economy during 1369-1393.
Machine summary:
com چکیده نظریة «انتخاب عقلایی» با دو رویکرد عمدة پیجویی «نفع شخصی» و «سازگاری درونی انتخابها»، یکی از پایهایترین فروض علم اقتصاد متعارف بوده و همواره از سوی اقتصاددانان متعارف و مسلمان اشکالاتی بر آن مطرح شده است.
بر اساس رویکرد عقلانیت طیفی اسلامی، انتخاب عقلایی از نگاه هنجاری، انتخابی است که دارای چهار مؤلفه: تبعیت از تکالیف اقتصادی الهی، منفعتگرایی فراگیر، محاسبهگری جامع، و جمعآوری اطلاعات در حد علم و یقین باشد.
این مقاله با استفاده از روش «تحلیلی»، ضمن نقد نظریة «انتخاب عقلایی» متعارف، به دنبال تبیین رویکرد اسلام نسبت به عقلانیت اقتصادی و تأثیر آن بر نظریات اقتصاد اسلامی است.
در نسبتسنجی میان منافع فردی و جمعی، عقلانیت مستلزم اولویتدادن به منافع جمعی با رعایت اقتضائات عدالت است؛ زیرا این اقدام نه تنها منافع مادی افراد مستحق جامعه را توسعه داده و به کاهش اختلاف طبقاتی کمک میکند، بلکه به واسطة اعطای پاداش الهی مضاعفی که در آیات و روایات به ایثارگران وعده داده شده است، خود موجب افزایش چندین برابری منافع فردی نیز میشود.
اگر ضعف اراده را در نظر بگیریم، برخی از افراد مسلمان عاقل، با اینکه میدانند انفاق به یتیمان و فقرا نقش مهمی در ارتقای سعادت اخرویشان دارد، ولی ممکن است از تمام ظرفیتهای مالی خویش برای کسب نفع اخروی استفاده نکرده و تنها بخش کوچکی از داراییهای خود را صرف این امر کنند.
در اینجا، ادعا نمیشود که یک رفتار خاص، به شکل قطعی، توسط مسلمان عاقل، انتخاب خواهد شد، بلکه ادعا میشود این فرد مسلمان ممکن است مجموعهای از رفتارها را انتخاب کند که برخی از آنها نسبت به دیگری از عقلانیت بالاتری برخوردار است.