Abstract:
از سالهای پایانی سده هجدهم میلادی همزمان با افزایش سفرهای خاورشناسان در شبه جزیرة عربی، شکلگیری و رشد وهابیت و ظهور قدرت آل سعود زمینة تازهای برای کنجکاوی آنان به وجود آورد. در این دوران، شبه جزیرة عربی شاهد ورود چندین خاورشناس اروپایی بود که در آثار خود اطلاعاتی دربارة این فرقة تازه تأسیس به مخاطبان اروپایی خود ارائه میکردند. مطالعة نگاشتههای این خاورشناسان دربارة وهابیت، از یک سو برای شناخت گفتمان خاورشناسی و رویکرد آن به پدیدههای جوامع اسلامی و از سوی دیگر برای شناخت بیشتر جریان وهابیت مفید خواهد بود.
در این نوشته، به معرفی کتاب «سفرنامه علی بیک» )Travels of Ali Bey)، اثر خاورشناس اسپانیایی دومینگو بادیا ای لبلیچ Domingo Badia y Leblich و بازخوانی بخشهایی از آن، که به شرح تاریخ و عقیدة وهابیت و توصیف وهابیان اختصاص دارد، پرداخته خواهد شد. سفرنامة او یکی از نخستین متنهای موجود دربارة وهابیت از دیدگاه یک اروپایی و شامل اطلاعاتی دربارة زندگی و عقاید وهابیان، تاریخ سیاسی آل سعود در دورة نخست حکومت خود و شرایط سیاسی و اجتماعی حجاز در سال 1221 قمری/ 1807 میلادی است.
Machine summary:
منبع مهم ديگـر در تاريـخ وهابيـت در اين دوران، آثار لوئيـس بورکهـارت سوئيسـي (John Lewis Burckhardt) است که در سال 1814 به حجاز آمد و افزون بر سفرنامة خود که شامل شرحي از وهابيان است، در کتابي ديگر به مطالعة قبايل صحرانشين عرب پرداخت و بخشي را به تاريخ و زندگي وهابيان اختصاص داد (.
129) تمرکزبر اين جنبه از انديشة وهابي باعث کم توجهي او و برخي از خاورشناسان به بخشهاي ديگر انديشة وهابي شد که از آن ميان بايد به انديشة توحيد با تفسير خاص وهابيان اشاره کرد که ريشة مبارزة آنان با آداب و آيينهاي رايج در تمدن اسلامي مانند زيارت مقابر صالحان را تشکيل ميداد و مورد تأکيد خود وهابيان بود (محمد بن عبدالوهاب، 2010، ج1، کتاب توحيد، ص9-91) براي علي بيک و کمابيش ساير خاورشناسان، وهابيت روي ديگري نيز داشتکه اينبار نه از نظر شباهت با تجربة اروپاي مسيحي بلکه به عکس به دليل تقابلآن با تجربه اروپاي جديد براي خاورشناسان قابل مطالعه بود و آن خاستگاه بدويـ اصطلاحي که خاورشناسان براي شناساندن قبايل بيابان نشين شبه جزيرة عربي از آن بهره بردهاند ـ (Burckhardt, 1831, V.
62-63) علي بيک جايي ديگر در کتاب خود هنگامي که از ماجراي گرفتاري در بيابان ميان ينبع و مدينه به دست وهابيان سخن رانده و از خشونت وهابيان در اخذ پول از مسافران خبر داده، آنان را به دليل بسنده کردن به اين مقدارو غارت نکردن همة اموال مردم ستايش کرده است (Ali Bey, 1816, V.