Abstract:
یکی از مشکلاتی که گاهی گریبانگیر محقّقان و مصحّحان نسخ خطّی میشود، اشتباهات راه یافته به فهرستهای قدیمی نسخ خطی است که به طور معمول، ناشی از بیدقّتی، سهلانگاری یا شتابزدگی در فهرستنویسی است و شوربختانه همان دادههای اشتباه به فهرستهای جدید هم راه یافته است. برای نمونه در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران دستنویسی با عنوان دیوان وحدت موجود است که در فهرستها با نام وحدت لاهیجی شاعر سدههای 10 و 11ق ثبت شده است؛ در حالی که بررسی محتویّات دیوان و شرح حال وحدت لاهیجی، ارتباط این دو را رد میکند. بر پایة بررسیهای انجام شده مشخّص میشود این نسخه که دیوان وحدت خوانده شده است، به حکیم عبدالله قمی متخلّص به راغب و وحدت، شاعر سدههای 11 و 12ق و حتّی به احتمال زیاد، نسخه، به خط شاعر است.
Machine summary:
در فهرست ارزشمند فنخا که در حال حاضر کاملترین فهرست نسخ خطی ایران است، به تبع فهرست کتابخانه دانشگاه تهران، درباره این نسخه چنین آمده است: «تهران؛ دانشگاه؛ شماره نسخه: 7781 آغاز: جهان گرفت خط لعل او به آسانی ** چو اسم اعظم انگشتر سلیمانی انجام: حرف سفر شاه مگر مذکور است ** دلها همه پیشخانه بیرون زده باز شاعر که جد شیخ محمد علی حزین لاهیجی و معاصر شیخ بهائی است، این مثنوی را در مسائل عرفانی پرداخته و در آخر داستان معروف شیخ صنعان را دوباره به نظم کشیده است.
با توجه به اینکه بخش عمدۀ دیوان وحدت، موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، در زمان سلطنت سلطان سلیمان صفوی (حک: 1077- 1106ق) یعنی در نیمۀ دوم قرن یازدهم سروده شده، به دلایل زیر بسیار بعید و غیرمحتمل است که سرایندۀ آن وحدت لاهیجی باشد: 1- اگر وحدت لاهیجی، به فرض محال، فقط آخرین سال عمر استادش شیخ فخرالدین سماکی (م.
سرایندۀ دیوان وحدت کیست؟ بررسی این دیوان و مطالعۀ شرح حال شاعران وحدت تخلص، ما را به این نتیجه میرساند که سراینده این دیوان کسی نیست جز حکیم عبدالله قمی متخلص به «راغب» و «وحدت» درگذشته به سال 1110ق که شاعر همعصر شاه سلیمان صفوی و میرزا محمدطاهر نصرآبادی صاحب تذکرۀ نصرآبادی (تألیف 1083ق) بود.
اینکه دیوان وحدت قمی به نام وحدت لاهیجی ثبت شده چندان عجیب نیست و علت آن تخلص یکسان دو شاعر و بیدقتی یا بیاطلاعی فهرستنویسی است که اطلاعات را از نسخه نقل کرده.