Abstract:
در هر جامعهای، به طور معمول، از میان زبانها، گویشها یا لهجههای آن، یکی ـ به دلایل تاریخی، سیاسی، اجتماعی، دینی ... یا مجموعه همه یا برخی از آنها ـ دارای جایگاه ویژهای است. در طول تاریخ آن جامعه نیز به این زبان، گویش یا لهجه توجه بیشتری شده، و تلاشهای هدفمندی برای حفظ، ارتقاء جایگاه و گسترش کارکردها و کاربردهایش انجام گرفته است. این قاعده درباره زبان فارسی، به عنوان زبان مشترک مردم ایران، نیز جاری است، چراکه با توجه به جایگاه این زبان در جامعه ایرانی، بسیاری راه برونرفت از مسائل جامعه را توجه به زبان فارسی و اصلاح ناکارآمدیهای خط و آموزش آن دیدهاند. در دوره قاجار به عنوان بخشی از دوران معاصر ایران، افرادی راهحل مسائل را در اصلاح خط، شیوه نگارش و آموزش زبان فارسی و ارتقاء جایگاه آن میدیدند. یکی از مسائلی که در این زمینه مطرح میشود این است که دیدگاههای این افراد بر چه مبنایی استوار بوده است. در این پژوهش کوشش شده است به دو پرسش پاسخ گفته شود، یکی اینکه دیدگاههای این افراد با چه هدفی مطرح شدهاند، و دیگر اینکه این دیدگاهها دارای چه مبنای زبانشناسی هستند. بررسی اندیشههای این افراد نشان میدهد که در این دوره دیدگاههای درخور توجهی درباره برنامهریزی زبانی مطرح شده که برخی از آنها مبتنی بر دانش و فهم درست زبانشناسی است. نکته دیگر این است که بسیاری از مسائلی که در این حوزه در آن دوران مطرح و به خوبی تحلیل شده بود، هنوز باقی است، و تدبیری برای حل آنها اندیشیده نشده است.
Machine summary:
»٢٦ ورود واژه ها و اصطلاحات علمی جدید از زبان های اروپایی به زبان فارسی ، عدم تطابق نظام نوشتاری زبان فارسی با نظام صوتی آن ، تنوعات بسیار در شیوه نگارش زبان فارسی که آموختن نوشتن فارسی را زمان بر و نیازمند صرف نیروی ذهنی بسیار می کند، تنوع قابل ملاحظه در تلفظ واژه ها حتی در فارســی معیار و دشواری هایی که این مسئله در مسیر معیارسازی زبان فارسی می آفریند، و دشواری های استفاده از زبان فارسی به عنوان زبان آموزش و آموختن آن برای ایرانیان غیرفارس از جمله مســائل زبانی ایران اســت که به آن ها اشاره شــده است .
اندیشه های مربوط به جایگاه و آموزش زبان از جمله نوشته هایی که از دوره قاجار به جای مانده و در آن می توان تلاش هایی در زمینه برنامه ریزی جایگاه زبان فارسی را دید «دفتر تنظیمات » یا «کتابچه غیبی »٣٥ میرزا ملکم خان ناظم الدوله است که در سال ١٢٧٥ تا ١٢٧٧ ه .
همچنین دیدیم که اندیشه های مربوط به برنامه ریزی جایگاه و آموزش زبان فارســی ، به طور عمده در تلاش هایی دیده می شــود که برای تنظیم قانون و قانون مند کردن کشــور انجام گرفته اســت ؛ و اندیشــه های مربوط به لزوم اصلاح یا تغییر خط فارسی ، از سوی افراد مختلفی طرح شده که تجربه هایی در برخورد با کشورهای دیگر، به ویژه «ممالک فرنگی » داشــته اند.