Abstract:
حکومت محلی خانات ایروان(1160-1243ق.)، در قلمرو جغرافیای سیاسی ایالت چخور سعد سابق حکومت صفوی شکل گرفته بود. حیات سیاسی این خانات از بدو تاسیس همواره مورد تهدید مداوم حکومت های همجوار خصوصا گرجی ها قرار داشت. این وضعیت تهدیدآمیز، بدون شک نظر حاکم ایروان حسینعلی خان را به نیروی سوم معطوف ساخت تا برای حفظ استقلال خویش از دیگر قدرت های منطقه ی یاری و مساعدت بطلبد. در واقع شکل گیری روابط خانات ایروان با قدرت های پیرامونی بیشتر ناشی از ملاحظات سیاسی و بر گرفته از همسویی منافع بود. با این حال، روابط خان ایروان با دول همجوار، همواره از یک رابطه ثابت و پایداری برخورداری نبود. چرا که تنها مساله شناخته شده و قابل درک برای حاکم خانات فوق الذکر، حفظ حکومت در حوزه های محدود و محلی خانات به هر وسیله و ابزار ممکن بود. در این مقاله مناسبات سیاسی - نظامی خانات ایروان با گرجستان و نقش نیروهای پیرامونی در منازعه خانات ایروان با گرجی ها در منطقه قفقاز جنوبی در دور حکمرانی حسینعلی خان زیاداوغلوی قاجار ایروانی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که علل مداخله سیاسی ـ نظامی دولت های پیرامونی در تحولات داخلی خانات ایروان به موقعیت ممتاز تجاری و سوق الجیشی ولایت ایروان و قرار گرفتن در تقاطع راه های تجاری منطقه قفقاز جنوبی بر می گشت و هدف اصلی خانات ایروان نیز بهره برداری از تضاد منافع قدرت های مزبور در منطقه قفقاز برای حفظ و نگهداری استقلال حکومت محلی ایروان بود.
Machine summary:
خانات ایروان ، حکومت کارتلی کاختی، حسینعلی خان قاجار، ایران ، عثمانی، روسیه Relations of Khanate of Yerevan with Georgians and the Role of the Peripheral Powers on the Rule of Hossein Ali Khan Qajar Yerevani Mohammad Aziznejad3 / Reza Dehghani4 Abstract Local government of Khanate of Yerevan (11601243-AH.
در خصــوص مســأله روابط متقابل میان خانات ایروان و گرجی هــا و نقش دولت های پیرامونی در دوره حکمرانی حســینعلی خان قاجار ایروانی تاکنون پژوهشی مستقل صورت نگرفته است و در تاریخ نگاری ایران نیز، این موضوع به شــکل جدی مورد توجه نبوده اســت و مورخین ایرانی عصر زندیه و قاجاریه نســبت به ثبت رخدادهای تاریخی مربوط به جریان قدرت گیری و تشکیل خوانین در آذربایجان و قفقاز و روابط آنان با حکومت های ایران ، عثمانی و روسیه تزاری تنها به گزارش های کلــی و پراکنده اکتفا نموده اند.
Guntəkin Nəcəfi, Azərbaycan Xanlıqlarının Osmanlı Dovləti ilə Siyasi əlaqələri XVIII əsrin II Yarısı ( Bakı,2002), p.
٤٣ علاوه بر این ، دومین عامل اساســی مهمی که حســینعلی خان را از پرداخت مالیات ســالیانه به والی کارتلی کاختی و از مداخله ارایکلی دوم در امور داخلی خانات ایروان باز داشــت ، سیاســت های منطقه ای دولت عثمانی بــود.
37-38; Tofq Mustafazadə, ‘’XVIII yüzillik-XIX yüzilliyin əvvəllərində Osmanlı-Azərbaycan munasibətləri’’, Monoqrafya,(Bakı: Elm,2002),pp.
به این ترتیب ، ارایکلی دوم به سبب داشتن روابط تیره و مناقشه آمیز با دولت های ایران و عثمانی و همچنین با ملاحظه واحتیاط نسبت به تهاجم قوای خان زند و سلطان عثمانی ، حمله به ایروان را تا مهیا شدن شرایط مساعد به تأخیر انداخت .