Abstract:
نعمتالله صالحی نجفآبادی در مقالهای با عنوان «نقدی سندشناسانه بر احادیث مجمع البیان» که بعدها در قالب کتابی با نام حدیثهای خیالی در مجمع البیان منتشر شد، ادعا کرده است که در تفسیر مجمع البیان، مواردی از گزارشهای تفسیری وجود دارد که ابوجعفر طبری با ابوجعفر امام باقر علیهالسّلام اشتباه شده و رای ابوجعفر طبری بهعنوان حدیث امام باقر علیهالسّلام معرفی شده است. وی منشا اشتباه را آنجا میداند که کاتبان تفسیر تبیان شیخ طوسی، که از منابع مهم مرحوم طبرسی بوده، در مواردی تصور کردهاند که مقصود شیخ طوسی از ابوجعفر، امام باقرعلیهالسّلام است؛ لذا بعد از آن عبارت «علیهالسلام» را اضافه کردهاند و طبرسی نیز با دیدن این عبارت تصور کرده که مقصود شیخ طوسی از ابوجعفر، امام باقرعلیهالسّلام است. این ادعا از سوی برخی محققان، تایید و از سوی برخی دیگر نقد شده است. در این مقاله کوشش شده اصل رای فوق دوباره واکاوی شود و سه مورد از موارد بیستگانه ادعاشده توسط آقای صالحی، که دیگر ناقدان بدان نپرداختهاند، نقد و تحلیل شود.
Machine summary:
استناد به نسخههای خطی تفسیر تبیان که از منابع مهم مرحوم طبرسی در تألیف مجمع البیان بوده است و وجود عبارت «علیهالسلام» بعد از کنیۀ «ابوجعفر» یا نبود آن در چنین نسخههای خطی، تا چه میزان میتواند در بررسی ادعای آقای صالحی مؤثر باشد؟ ب.
آیا با فرض اینکه در برخی موارد سخن ابوجعفر طبری در مجمع البیان بهعنوان روایات امام باقر علیهالسلام معرفی شده است، میتوان وقوع چنین اشتباهی را به مرحوم طبرسی نسبت داد؟ نگارندگان این نوشتار همچنین به نقد سه مورد از موارد بیستگانهای را که آقای صالحی مطرح کرده است، پرداختهاند.
از سوی دیگر، ادعای آقای صالحی مبنی بر اینکه مرحوم طبرسی با دیدن لفظ «علیهالسلام» بعد از «ابوجعفر» تصور کرده که مقصود شیخ طوسی امام باقر علیهالسلام است، چندان موجه نمینماید؛ زیرا حتی اگر از ایشان بپذیریم که کاتبان تفسیر تبیان چنین اشتباهی را مرتکب شدهاند، ایشان نمیتواند اثبات کند که مرحوم طبرسی نیز دچار چنین اشتباهی شده است؛ چون این فرض که کاتبان تفسیر مجمع البیان نیز همچون کاتبان تفسیر تبیان دچار چنین اشتباهی شده باشند، محتملتر است از اینکه مرحوم طبرسی خود چنین برداشت نادرستی را داشته باشد.
(طوسی، 455ق) مرحوم طبرسی فقط یک بار در تفسیر مجمع البیان از شیخ خود ابوالوفاء نام برده و از وی چنین نقل روایت میکند: «ابوالوفاء عبدالجبار بن عبدالله بن علی رازی(ملقب به مفید) در نوشتهای که به خط خویش برایم فرستاد، مرا خبر کرد که شیخ سعید ابوجعفر محمد بن حسن بن علی طوسی برای وی روایت کرده است...