Abstract:
نمادگرایی در تفکرات و رؤیاهای نژادهای مختلف بشری وجود دارد و انسان را به گسترة تفکر بدون گفتار رهنمون میکند. شاهنامه از دیرباز مورد توجه مردم ایرانزمین بودهاست که با توجه به بافت داستانی این اثر، ارتباط نزدیکی با آن برقرار میکردند. در دورة صفویه، نقالان در قهوهخانهها، داستانهای شاهنامه را با پردهخوانی و آرایش صحنهها برای سرگرمی شرح میدادند. این پژوهش به بررسی و رمزگشایی نمادها در نگارههای مربوط به هفت خان رستم در شاهنامة فردوسی میپردازد. رستم برای نجات کیکاوس و تشرف به پایگاه قهرمانی، آزمون هفت خان را پشت سر میگذارد. هر خان نمادی از تقابل با موجودات نهفته در ناخودآگاه بشری است که وی را در رسیدن به کمال با دشواری روبهرو میکند. رستم در خان اول با شیر (نماد غرور و نیروی اهریمنی)، در خان دوم با تشنگی و گرما (نماد قدرت بدون شکل و روح و نیز انگیزة پنهان و ناشناختة آن)، در خان سوم با اژدها (نماد خشکسالی)، در خان چهارم با زن جادوگر (نماد آنیمای منفی)، در خان پنجم با اولاد دیو (نماد نگهبان آستانه)، در خان ششم با ارژنگ دیو (نماد یاریگر ضدقهرمان) و در خان هفتم با دیو سپید (نماد مرگ و خون او نماد زندگیبخشی) روبهرو میشود. هدف این پژوهش، تحلیل نمادها در نگارههای مصور مربوط به هفت خان رستم در شاهنامة فردوسی است. روش پژوهش حاضر، توصیفی ـ تحلیلی است. نتیجة آن نیز این است که در همة نگارهها، نمادهای موجود در داستان هفت خان رستم در شاهنامه، در تصاویر ارائه شدهاند و رابطة بین تصویر و متن اصلی را برای مخاطب معنادار کردهاست.
Machine summary:
نتیجۀ آن نیز این است که در همۀ نگاره ها، نمادهای موجود در داستان هفت خان رسـتم در شـاهنامه ، در تصاویر ارائه شده اند و رابطۀ بین تصویر و متن اصلی را برای مخاطب معنادار کرده است .
ـ زاویه و همکـارانش (١٣٨٩) در پژوهشـی بـا عنـوان «تحلیـل مضـمونی چنـد نمونـه از نگاره های گذر سیاوش از آتش در شـاهنامۀ فردوسـی» بـدین نتیجـه رسـیدند کـه میـان بـه تصویر کشاندن بن مایه ، جوهر و مفهوم داستان گذر سیاوش از آتش بـر اسـاس نگـاره هـا و متن اصلی شاهنامه رابطۀ معناداری وجود دارد.
نکتۀ اساسی که باید در رجوع به نمادشناسی نگاره هـای اسـاطیری هفـت خـان رسـتم و تطبیق آن در متن شاهنامه رعایت شود، این اسـت کـه ایـن نگـاره هـا در همـۀ مـوارد نقـش نمادین و کهن الگویی را بازی نمیکنند و با کمک خود متن شاهنامه است که در برداشـتی نمادین و کهن الگویی معنا پیدا میکنند.
در این نگاره ، رستم با لباسی آراسته و به رنگ سبز و آبی، رخش بـا افسـار و زین به رنگ آبی و نیز چشمه به رنگ آبی به تصویر کشیده شده که «رنگ آبی و سبز نماد آرامش بخشی و زندگیبخش است » (لوشر، ١٣٨٨: ٣٩).
در این نگاره ، نقش رخش در کمک و یاری رساندن به رستم ، ضربه زدن رستم به سر اژدها و بریـدن آن ، پوشش به شکل خالدار رستم (پلنگینه پوش / ببر بیان ) به خوبی تصویر شده است و وفـادار بـه متن اصلی خان سوم شاهنامه است و داستان این خـان را بـا تصـویر بـرای خواننـده روایـت میکند.