Abstract:
الگوی رودخانهها به ندرت ثابت بوده و همواره دستخوش تغییر هستند. کنارههای رودخانهها از دیرباز از مناطق مهم اسکان جمعیت بهویژه در قلمرو نیمهبیابانی ایران بودهاند. این امر موجب شده تا شناخت و ارزیابی تغییر شکل هندسی رودخانهها از مباحث مهم کاربردی محسوب گردد. زنجانرود شاهرگ حیاتی-.اقتصادی طبیعی استان زنجان محسوب میگردد. در پـژوهش حاضر، با شناخت تـغییرات زمانی هیدروژئومورفولوژیـکی زنجانرود طی سالهای 1334-1390 و تغییرات مکانی در قسمتی از بخش غربی این رودخانه (که از نظر کشاورزی اهمیت بیشتری دارد)، میزان تغییرات مورفولوژیکی محاسبه و در قالب نقشه ارائه شده است. روش تحقیق روش تحلیلی با مقایسه فضایی-.مکانی تغییرات آبراهه است که با اتکا به کارهایی میدانی و دورسنجی از طریق تصاویر ماهوارهای، عکسهای هوایی و نقشهها صورت گرفته است. در روش مذکور ابـتدا طبقهبندی بازهها بـه بخشهای مجزا بر اساس تشابـه مورفولوژی-هیدرودینامیکی صورت گرفته و سپس با اعمال تحلیلهای فضایی بر نقشههای رستری، الگو و میزان تغییرات با ترسیم ترانسکتهای مماس بر سطوح پیشروی و پسروی در کنارههای راست و چپ برآورد شده است. با تعیین سطوح پیشروی و پسروی دو طرف آبراهه، نوع و میزان تغییرات آبراهه در هر بازه نیز تعیین شده است. نتایج بررسی نشان میدهد که برایند کنش.-.واکنش عوامل موثر بر تغییرات زنجانرود در محدودهی مورد مطالعه طی 56 سال گذشته روند نسبتا پایداری داشته است. مهمترین عوامل دخیل در این روند توسعه کشاورزی، گسترش اقدامات مدیریتی جهت تثبیت آبراهه با مقاصد کشاورزی و زیرساختی و احداث سد بوده است. اگر چه تاثیر عامل شیب و شرایط زمینشناختی (نوزمینساختی) نیز قابل چشم پوشی نیست.
Machine summary:
, 11- Yellow River در میان منابع داخلی نیز یمانی و شرفی (١٣٩١) با بررسی عوامل مؤثر بر ناپایداری و فرسایش کناری رودخانه ی هررود لرستان مشاهده کردند که تغییرات مورفولوژی و فرسایش کناری از بالادست به سمت پایین دست کاهش داشته است .
شفیعی و همکاران (١٣٩٥) در بررسی اثر هیدروژئومورفولوژی آبخوان دشت نورآباد (ممسنی ) بر منابع آب زیرزمینی منطقه ، نقش عوارض ژئومورفولوژی دینامیک و ساختمانی را نشان داده و پیروان و همکاران (١٣٩٥) با طبقه بندی موفولوژیکی بخشی از قزل اوزن ، به ارزیابی تغییرات آن در این بخش پرداخته و کناره ی چپ رودخانه را کانون تغییرات محور آبراهه قلمداد کرده است و در نهایت نیری و همکاران (١٣٩٥) شاخص های هیدروژئومورفولوژی و هیدرولوژی حوضه ی آبریز تروال (زیرحوضه ی خزر) را بررسی کرده و فرسایش و سیل خیزی این حوضه را کم و قابل کنترل دانسته اند.
(رجوع شود به تصویر صفحه) شکل ( ٤) واحدهای زمین شناسی محدوده مورد مطالعه طبق بررسی صورت گرفته در رابطه با حوضه ی مورد مطالعه ی دهه ی ٨٠ دوره اوج سدسازی بوده و تعداد ٢٤ سد در زیرحوضه های مختلف آن احداث شده که رژیم دبی آب و رسوب و در نتیجه ی روند فرسایش و تغییرات مورفولوژی آبراهه تغییر یافته است .
(رجوع شود به تصویر صفحه) ـ تغییرات بستر زنجان رود نتایج اندازه گیری ها نشان می دهد که بستر رودخانه از دوره ی اول تا آخر دارای روند عقب نشینی از کناره ها بوده که در دو دوره ی بعدی بیشتر شده است .