Abstract:
ابن بابویه شیخ صدوق از عالمان و محدثان پر اهمیت قرن 4 هجری است، به گونهای که آثار او در زمره پراهمیتترین کتب شیعی به حساب میآید. اگرچه به دلیل اهمیت کتب روایی او، معمولا با عنوان یک محدث شناخته میشود اما بدون شک آثار و اندیشههای مهمی را در دیگر زمینههای علوم اسلامی از وی میتوان مشاهده کرد که عناوین کتب و دادههای موجود در آن گواه این مسئله است. یکی از مهمترین کتابهای او در زمینه امامت و مهدویت، کتاب کمالالدین و تمام النعمه است که جزو کهنترین و معتبرین آثار این حوزه به حساب میآید. شیخ صدوق در این اثر تلاش کرده است تا مهمترین سرفصلهای اندیشه مهدویت و غیبت را با استفاده از ادله نقلی و عقلی اثبات کند و به مقابله با شبهات عصر خود پیرامون امام دوازدهم (عج) بپردازد. مقاله پیش رو با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی درصدد است تا در ابتدا به معرفی شخصیت و احوال شیخ صدوق بپردازد و در ادامه با تکیه بر کتاب کمالالدین و مقایسه آن با دیگر کتب پر اهمیت این حوزه روش وی را در این کتاب مورد ارزیابی و بررسی قرار دهد.
Machine summary:
کیفیت این مطلب را خود شیخ صدوق در مقدمۀ کتاب کمالالدین اینگونه مطرح میکند که بعد از رجوع از زیارت مرقد مطهر امام هشتم به نیشابور جمع زیادی از مردم به او مراجعه میکردند که مسئلۀ غیبت آنان را دچار حیرت کرده بود و پیرامون امر قائم (عج) شبهاتی داشتند.
سپس در ادامه به نکتۀ مهم دیگری که سبب نگارش کتاب نیز بوده است اشاره میکند که شخصیت عالم و فرهیختهای به نام شیخ نجم الدین – محمد بن حسن بن صلت قمی- از سخن یکی از کبار فلاسفه و منطقیین بخارا پیرامون طول غیبت امام عصر و انقطاع اخبار ایشان دچار حیرت و سردرگمی شده است و لذا از شیخ صدوق درخواست میکند تا برای ارائۀ پاسخی متقن به شبهات و اشکالات، دست به قلم شده و در زمینۀ غیبت کتابی خاص تألیف کند.
این مخالفین گاه داخل در مکاتب امامی بوده همچون برخورد او با اهل غلو و تقصیر که تحت عنوان کتاب ابطال الغلو و التقصیر به رشتۀ تحریر در آمده است (نجاشی، ۱۳۶۵: ص 392)، و گاه مقابلهای به جهت رد اتهاماتی بوده است که از جانب مخالفین بر امامیه وارد میشده است، که برای مثال میتوان به تلاشهای او در کتاب کمالالدین در تبیین مهدویت در پاسخ به ایرادات معتزله<FootNote No="5" Text="شهر ری محیطی بوده است که اندیشههای معتزلی بر آن غالب بوده و همین امر شیخ صدوق را با دشواریهایی مواجه میکرده است.
روش کار شیخ صدوق در کتاب</H2> بدون شک نگارش کتاب کمالالدین و نحوه گردآوری و بیان مطالب در ارتباط مستقیم با شرایط و وضعیت زمانی ابن بابویه بوده است که این مسئله را میتوان در چهار بخش مورد بررسی قرار داد: <H3>2-1-1.