Abstract:
در قرن اخیر افغانستان، طوفانی از ایدئولوژیهای استعماری و سلفی، انسانیت را به تباهی کشانده است. شهید علامه مبلّغ با تکیه بر احیای خردگرایی و طرح گفتار فلسفی در برابر تهاجمات ایدئولوژیهای بیگانه ایستاد، تا از خلال آن بتواند پایگاه و جایگاهی برای تفکّر و صیانت از انسانیت ابداع نماید. در کانون طرح نظری و قیام عقلی مبلّغ همانا سیمای بیهمتای ابنسینا جای دارد. با این حال، کوششهای او تقریبا ساحتهای اصلی فرهنگ ما را به مطالعه گرفته است: از ادبیات تا عرفان، از فلسفه تا اسلام و از حکمت نظری تا حکمت عملی. این وسعت تحقیقاتی و حوزهی کاری، او را به یک چهرهی استثنایی در دورهی معاصر ما بدل ساخته است. مقالهی حاضر میکوشد از طریق بررسی فشردهی آثار موجود مبلّغ، طرح او یعنی دفاع از انسانیت از طریق قیام عقلی و احیای خردگرایی (احیای گفتارهای مدافع انسانیت) را توضیح دهد.
Machine summary:
با توجه به این فضای غالب، جای پرسش است که مبلغ پیگیر چه مسألهای است که ادب و عرفان بدان پاسخ نمیدهد یا پاسخش کفایت نمیکند و بالضروره او را به سوی فلسفه میراند؟ چه مسألهای آتشی مقاومتناپذیر به جان مبلغ افکنده که چنین تابوتوانش را ربوده و او را به شنا برخلاف جهت عمومی وادار میسازد و از فضای زیبای ادبی و عرفانی به سوی فضای زمخت فلسفه پرتاب میکند؟ او با نقد جامی بر فلسفه به خوبی آگاه بوده، نظر مخالفان فلسفه مانند غزالی (مبلغ، 1396: 82 و 86) و ابنخلدون (مبلغ، 1396: 90-92) را به خوبی میدانست اما با این حال، به فلسفه روی آورد و آن را مرکز ثقل تحقیقات و طرح خویش قرار داد.
فلسفه تنها گزینهی پیش روی مبلغ بود، یک نیروی قدیمی اما مغفول و خارج از چارچوب ابتذال زمانه، که به رغم زوالش اما دقیقا به خاطر همین بیرونبودهگی ساختاریاش میباشد که هنوز بخشی از قدرتهای انفجاری خود را حفظ کرده و میتواند پیوستار ابتذال گفتارهای وارداتی و ایدئولوژیهای نابودکنندهی انسانیت در افغانستان را منفجر سازد، درون وضعیت مسلط شکافهایی ولو جزئی خلق کند، تا بتوان درون آنها، انفجاری از طرح پرسش را پرورش داد، به این امید که جوانهی پرسش و نهال اندیشه روزی از روزها بالنده گردد و چیرگی ابتذال و انحطاط را از پایه به لرزه درآورد.
مبلغ در برابر این وضع هولناک، یک رسالت بزرگ را روی دست میگیرد: دفاع از انسانیت و مبارزه علیه ایدئولوژیهای استعماری که تخریب پایههای مادی و معنوی انسانیت را هدف گرفته است، آنهم دفاعی با تکیه بر بازسازی جامع از فلسفه ابنسینا و همزمان احیای رویکردهای عقلانی در حوزههای ادب و عرفان و اسلام.