Abstract:
پس از فروپاشی دولت عثمانی و هجوم کشورهای استعمارگر به جهان اسلام، متفکران اسلامی، برای مقابله با غرب، و برونرفت از آن وضعیت بحرانی، رویکردهای متفاوتی در پیش گرفتند که این امر، باعث شکلگیری جریانهای مختلف در جهان اسلام گردید. اخوان المسلمین یکی از این جریانهاست که نخست با رویکرد استعمارستیزی شکل گرفت، اما در ادامه گروههای سلفی جهادی از دل آن برون آمدند. بسیاری معتقدند که زمینه و خاستگاه فکری داعش به اندیشه این گروههای سلفی جهادی برمیگردد. خلافت داعش نیز برگرفته از نظریه خلافت سلفیهایی مثل رشید رضا است که خلافت را تنها نسخهی شفابخش برای اوضاع نابسامان جهان اسلام معرفی میکرد. اگر بپذیریم که خاستگاه داعش به سلفیه جهادی برمیگردد و مبانی کلامی و اعتقادی داعش به تفکر اهل حدیث، با اینحال، نمیتوان دخالت کشورهای غربی، بهویژه آمریکا، و همچنین عربستان سعودی و... را در تقویت و تامین منابع مالی داعش نادیده انگاشت. بنابراین، هرچند داعش ادعای اسلامی دارد و عقاید خود را برگرفته از قرآن و سنت میپندارد، ولی در واقع، ابزاری است برای غرب و کشورهای همسو با غرب، برای تخریب چهرهی اسلام و ادامه سلطهگری دولتهای غربی بر جوامع اسلامی.
Machine summary:
به صورت کلی میتوان شاخصههای فکری و کلامی داعش را اینگونه خلاصه کرد: ۱) تکیه بر ظاهر نصوص اعتقادی از کتاب و سنت و خود داری از تأویل آن؛ ۲) مراجعه به رأی و نظر صحابه و تابعان و اسلاف آنان حتی علمای پس از دوران سلف، مانند ابن تیمیه، ابن قیم الجوزی و محمد بنعبدالوهاب؛ ۳) استفاده ابزاری از احادیث برای توجیه مقاصد خود، بدون نظرداشت به اعتبار و متحوای حدیث.
چنانچه مشخصه نخست را گرایش اهل حدیث در طول تاریخ در نظر بگیریم، بدون تردید مشخصه دوم و سوم اختصاص به گروههای سلفی وهابی دارد؛ چرا که توسعه دامنه حدیث از پیامبر(ص) به صحابه و تابعان عصر سلف و علمای معاصر تا ابومصعب الزرقاوی که در نوشتههای نویسیندگان داعش به وفور یافت میشود، ناشی از مواجهه داعش با مسایلی است که در حل و فصل آنها منابع مدون اسلامی را کافی نمیدانند.
در صورتی که چهار شاخصه نخست مربوط به اهلحدیث است، اما مراجعه به رأی تابعان سلف و شخصیتهای تندروی چون ابنتیمیه و ابنقیم جوزی و محمد بنعبدالوهاب، همچنین استفاده ابزاری از احادیث نبوی برای توجیه مقاصد سیاسی، از ویژگیهای سلفیهای جهادی به حساب میآیند؛ زیرا توسعه دامنه حدیث از پیامبر(ص) به صحابه و تابعان عصر سلف و علمای معاصر سلفی تا ابومصعب الزرقاوی که در آثار نویسندگان داعش به وفور یافت میشود، ناشی از مواجهه داعش با مسایل روز است که در حل و فصل آنها منابع مدون اسلامی را کافی نمیدانند.