Abstract:
غزنویان (360ـ 431ق) از حکومتهای دوره میانه با خاستگاه غلامی بودند که پس از برانداختن ولینعمتان خود در شرق ایران به حکومت رسیدند. مالیات و خراج از منابع متعارف و سنتی اقتصاد این حکومت بود و از آنجایی که اقطاعداری به علت داشتن عوارض سیاسی هیچگاه مورد توجه سلاطین غزنوی قرار نگرفت، دستیابی به غنایم هند به منبع درآمد لایزال این سلسله بدل شد که گرچه با تامین مخارج جاری حکومت، ارتش بزرگ و حرفهای آنها را پیوسته فعال نگه میداشت، اما این غنایم، فیلها و بردگان، بازخورد قابل انتظار را در تولید، توسعه و رونق اقتصادی غزنویان ایجاد نکرد و مسکوکات فراوان نیز با افزایش نقدینگی، ایجاد تورم و گرانی را رقم زد. در این مقاله به تاثیر لشکرکشی هند بر ایجاد قدرتگیریهای مالی نهاد سپاه پرداختهایم که چگونه آنها را از جنگجویان جسور و چابک به طبقهای مرفه و عافیت طلب بدل کرد. این انحطاط سیاسی و اخلاقی موجب شد آنها با تحرکات ترکمنان درخراسان، دچار شکست پیاپی شوند و با غارت ایشان، توان مالی و نظامی خود را از دست بدهند. رعایای غزنوی نیز که پیش از این به دلیل لشکرکشی به هند، بارها طعم فشارهای مالیاتی را چشیده بودند، با دریافت مالیاتهای سنگین ایشان و پیدایش قحطی، رویکردی بیطرفانه یا حتی جانبدارانه نسبت به ترکمنان یافتند تا جاییکه شکست نهایی غزنویان در نبرد دندانقان رقم بخورد.
Ghaznavids (360 -431) were from the middle ages with the origin of the Gholami who came to rule
after the abduction of their believers in eastern Iran. Taxes were comon and traditional sources of this
government›s economy, and since the iqtas due to political problems were never considered by the
Ghaznavid sultans, the achievement of India›s spoils became the source of the livelihood of this dynasty,
which, though financed by the government, The great army were kept active, but these spoils, elephants
and slaves did not create the expected results in the production, development and economic prosperity
of the Ghaznavids, and the abundance of problems caused a rise in liquidity, inflation and high prices.
In this article, we have been examining the effect of military expedition to India on the financial
strength of the armies, that caused transformed them from brave and agile warriors to wealthy class.
This political and moral degeneration caused failing the Ghaznavids against the Turkmen movements
in Khorasan, and losing their financial and military powers by plunder. The Ghaznavid peasantries
that because of the campaign to India, had received a lot of tax pressure, with heavy taxes and the
emersion of famine, they gradually found an impartial or even biased approach to the Turkmen,
where the ultimate defeat of the Ghaznavids was in the battle of the Dandanghan.
Machine summary:
مالیات و خراج ، از منابع متعارف و سنتی اقتصاد این حکومت بود و از آنجایی که اقطاع داری به علت داشتن عوارض سیاسی هیچ گاه مورد توجه ســلاطین غزنوی قرار نگرفت ، دســتیابی به غنایم هند به منبع درآمد همیشگی این سلسله بدل شد؛ که گرچه با تأمین مخارج جاری حکومت ، ارتش بزرگ و حرفه ای آنها را پیوســته فعال نگه میداشــت ، اما این غنایم ، فیل ها و بردگان ، بازخورد قابل انتظار را در تولید، توسعه و رونق اقتصادی غزنویان ایجاد نکردند و مسکوکات فراوان نیز با افزایش نقدینگی، ایجاد تورم و گرانی را رقم زد.
١٨ ناظم ، پژوهشــگر هندی ، تعداد ســپاهیان محمود را حدود ١٠٠ هزار نفر١٩ و باسورث تعداد آنها را ٥٠ هزار نفر و نفرات لشــکر مســعود را ٣٠ تا٤٠ هزار نفر٢٠ می دانند؛ اگر این آمار را با تعداد سپاه ســلجوقیان در اوج قدرت آنها که راوندی ٤٦ هزار نفر ٢١ و نیشــابوری ٥٠ هزار نفر٢٢ می داند، مقایسه کنیم و وســعت قلمرو این دو حکومت را که در دوره ســلجوقی از مرزهــای طولانی تری برخوردار بود، در نظر بگیریم ، مســلم می شــود که با توجه به کثرت ســپاهیان ســپاه غزنوی ، درآمد حاصل از مالیــات قلمــرو امپراطوری برای ادارة لشــکر عظیم آن کافی نبود؛ به خصوص وقتی که شــرایط اضطراری ، ایجاد آشوب های داخلی یا حملات همسایگان خارجی ، پیدایش حوادث طبیعی همچون کاهش نزولات آســمانی ، ســیل و یا زلزله موجب کاهش محصولات زراعی و دامی می شد و بخش چشمگیری از درآمدهای مالیاتی را می بلعید و نیاز به شیوه های دیگری را برای کسب درآمد، الزامی می کرد.
ادموند کلیفورد باسورث ، تاریخ غزنویان ، ج ١، ترجمه حسن انوشه (تهران : انتشارات علمی فرهنگی ، ١٣٨٤)، ص ١٢٦ـ ١٢٧؛ حسن زاده ، همان ، ص ١٣١.