Abstract:
برخی از صورتهای زبانی طی تحولات زبان، چندمعنا میشوند و ممکن است معنای اولیة خود را از دست بدهند. گاهی این صورتها در ساختارهای مختلف به صورت رسوبی باقیمیمانند و معنی اصلی آنها جز از طریق بررسیهای تاریخی، قابل درک نیست. در زبان فارسی امروز، «ور / بر» به معنی «کنار، سمت، سو، نزد، پیش» به کار میرود. در این پژوهش با استفاده از دادههای زبان اوستایی، فارسی میانه و متون ادب فارسی در دورة اسلامی، معنی اولیة «ور/ بر» و تحولات معنایی آن مشخص میگردد. همچنین، روند واژگانیشدگی صورتهای زبانی ساختهشده با «ور / بر» و فرایند دستوری شدگی آن بررسی میشود. «ور / بر» در زبان اوستایی varah- و در زبان فارسی میانه war به معنی «سینه» بوده است. در فارسی دری (متون نظم و نثر دورة اسلامی)، «بر» با توسیع معنایی، معنی «آغوش» و از طریق مجاز و استعاره، معنی «کنار، سمت، پیش، نزد» و «مقابل، جلو» یافته است. امروزه «ور / بر» در ساختمان واژههایی همچون «بروبازو، برورو» و نیز در عبارتهای «دربرداشتن» و «دربرگرفتن» به کار میرود و اگر چه برای فارسیزبانان، از منظر ساختواژی قابل تشخیص است، اما از منظر معنایی تیره به نظر میرسد. این کلمات مرکب و ساختهای نحوی مراحل آغازین واژگانیشدگی را طی میکنند. «ور / بر» امروزه، به عنوان اسم در معنی «کنار، سمت، نزدیک»، در ساختهای مانند «این ور» و «برِ خیابان» رایج است. در ساخت «ورِ دل کسی نشستن»، «ور» حرف اضافه به معنی «نزد، پیش» است که افزون بر معنی مکان نشانههایی از معانی اصلی خود را نیز به همراه دارد.
Machine summary:
سؤال اصلی این پژوهش آن است که با استفاده از آثار بازمانده از زبان های کهن ایرانی ، معنی اولیۀ٢ «ور/ بر» چیست و تحولات معنایی آن چگونه است ؟ این واژه در چه صورت های زبانی به کـار رفته و این صورت ها در کدام مرحلۀ واژگانیشدگی ٣اند؟ روند دستوریشدگی ٤ «ور / بـر» چگونه است ؟ معانی و نمونه های کـاربرد «ور / بـر» در فارسـی امـروز، از فرهنـگ سـخن (انـوری، ٢/١٣٨١) و فرهنگ فارسی عامیانه (نجفی، ١٣٧٨)، و معنی و کـاربرد آن در متـون ادب فارسی دوران اسلامی (فارسی دری)، بر اساس شـواهد لغـت نامـۀ دهخـدا (١٣٧٧) ارائـه شده است .
استاجی (١٣٨٤) با استفاده از داده های زبان فارسی میانه ، به تحول واژه هـای «روی، پشت ، پهلو، میان ، بغل » و «سر» اشاره کرده و معتقد است که این واژه ها پـس از کسـب معنی استعاری به حروف اضافه بدل شده اند.
پس از آنکه «ور / بر» معنی «کنار، سمت » را برای دلالت بر مکان ، به دست آورده ، از طریق استعاره برای دلالت بر مفهوم انتزاعیتر زمان به کاررفته است : ٢٤) از پاییز به این ور، همین جور یک ریز برف میآید (به نقل از نجفی، ١٣٧٨: ١٤٥٢).
A Historical Grammar of the Persian Language.
Grammar (Journal of the Academy of Persian Language and Literature).
An Etymological Dictionary of Persian Language.
Tehran: Iranian Academy of Persian Language and Literature.
Lexicalization and Language Change, Cambridge: University Press.
Possession: Cognitive Source, Forces, and Grammaticalization, Cambridge: University Press.
Grammaticalization, Cambridge: University Press.