Abstract:
دو پیشرفت اقتصادی توحیدی و الحادی در قرآن مطرح شده که ماهیتی متفاوت دارند. این
پژوهش به این سوال پاسخ میدهد که جایگاه سنت رزق در پیشرفت اقتصادی توحیدی از
دیدگاه قرآن چیست. فرضیه این پژوهش این است که رزاقیت الهی مهمترین مبنای پیشرفت
توحیدی است. از آنجا که نقش انسان در اقتصاد غرب اهمیت فراوان دارد و نقش خداوند مغفول
مانده است، لذا پرداختن به مباحث قرآنی در این زمینه اهمیت ویژه ای دارد. این نوشتار از روش
توصیفی - تحلیلی استفاده نموده و بیان می کند که سنت امداد موجب پیشرفت اقتصادی هر دو
جامعه موحد و ملحد شده و سنت رزق موجب پیشرفت جامعه موحد می شود. یکی دیگر از
نتایج مهم این مقاله مشکک دانستن سنت رزق است. مرتبهی پایین و عام رزق شامل نعمات
مادی می شود - متاع - که خداوند آن را به همه میدهد، ولی مراتب بالاتر و خاص آن که در
آخرت هم شامل بندگان می شود، مختص اهل ایمان است. این مقاله موجب غنای مباحث مطرح
شده در مبانی هستی شناختی، خداشناختی و جهانشناختی سند الگوی پیشرفت می شود
Machine summary:
«پیشرفت اقتصادی توحیدی» خیر و برکت بوده و برای جامعه ی موحد یعنی جامعه ای که جهانبینی آن توحیدی بوده و عمل آنها نیز موحدانه است ایجاد می شود هر چند ظاهر هر دو پیشرفت استفاده از نعمات مادی است ، اما ماهیت آنها به کلی با یکدیگر متفاوت است ، آیات متعددی ٢ از قرآن پیشرفت اقتصادی توحیدی را بیان میکند؛ به اجمال باید گفت که در این پیشرفت مستمر (نور:٣٨)٣ نقش اصلی ایجاد را خداوند ایفا میکند.
اکثر آیات بیان کننده پیشرفت مادی قرآن، ایجاد این پیشرفت را به عنوان فعل خداوند بیان میکنند، مثلا میفرماید: ﴿و یمددکم بأموال و بنین و یجعل لکم جنات و یجعل لکم أنهارا﴾ (نوح:١٢) یعنی «او» به شما - با مال و فرزند - یاری می رساند و آیه ی «و الله یرزق من یشاء بغیر حساب»(نور:٣٨)، که روزی دادن را به خداوند نسبت میدهد.
خداوند به طور عموم فرموده به همه ی مخلوقات روزی میدهد، همچنین در اکثر آیات عبارت «رزق» را برای کافران به کار نبرده، با توجه به مطالبی که بیان شد، میتوان گفت که مفهوم «رزق» مانند «رحمت » الهی یک مفهوم تشکیکی است و سلسله مراتبی دارد و هر کس با توجه به استعداد و کمالاتی که کسب کرده از مرتبه ای از آن بهرهمند می شود، مرتبه ی پایین و عام آن شامل نعمات مادی می شود ـ متاع ـ که خداوند آن را به همه میدهد، ولی مراتب بالاتر و خاص آن که شامل هم نعمات مادی و هم نعمات معنوی می شود و پایدار است و در آخرت و بهشت هم شامل بندگان می شود، دیگر شامل کافران نمی شود و مختص اهل ایمان است ؛ لذا با توجه به برخی از ویژگیهای رزق الهی که نام برده شد، آن پیشرفت اقتصادی که شامل اهل ایمان می شود، تحت صفت رازقیت الهی قرارمیگیرد؛ اما آن بهرهمندی فراوان کافران که موجب خیره شدن چشم انسان می شود، طبق سخن قرآن، متاع این دنیاست ، عذاب برای آنها بوده و از صفات جلالیه خداوند نشأت میگیرد.