Abstract:
میان دانشوران معاصر شیعه سه دیدگاه درباره رویکرد علامه محمد باقر مجلسی در تألیف بحار الانوار وجود دارد. بیشتر آنان برآناند که هدف وی فقط جمعآوری احادیث بوده است. عدهای نقش گزینشیِ وی در انتخاب مصادر و احادیث بحار الانوار را به قصد کارآمد شدن پذیرفتهاند. گروه دیگری افزون بر تأیید گزینشی بودن روایات بحار الانوار، بر این باورند که وی روایاتی را که خود صحیح میدانسته در بحار الانوار آورده، مگر در موارد اندکی که خود به عدم اعتبار حدیث اشاره کرده است.این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی به واکاوی دیدگاههای یاد شده و خاستگاه شکلگیری آنها میپردازد تا نشان دهد بر اساس عبارات علامه مجلسی در مقدمه بحار الانوار و شرحهای ایشان بر احادیث، و مبانی اعتبارسنجی روایات نزد وی، دیدگاه سوم صحیحتر مینماید؛ گرچه نباید از دیده دور داشت که پاسداری از میراث مکتوب حدیثی شیعه در این گردآوری گسترده، مهمترین انگیزه و دستاورد تألیف آن به شمار میرود.
Machine summary:
این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی به واکاوی دیدگاههای یاد شده و خاستگاه شکلگیری آنها میپردازد تا نشان دهد بر اساس عبارات علامه مجلسی در مقدمه بحار الانوار و شرحهای ایشان بر احادیث، و مبانی اعتبارسنجی روایات نزد وی، دیدگاه سوم صحیحتر مینماید؛ گرچه نباید از دیده دور داشت که پاسداری از میراث مکتوب حدیثی شیعه در این گردآوری گسترده، مهمترین انگیزه و دستاورد تألیف آن به شمار میرود.
از مهمترین دلایل بیان شده توسط این گروه عبارتاند از: _ الف) معتبر دانستن مصادر اصلی بحار الانوار توسط علامه مجلسی و بیان دلایل اعتبار آنها در مقدمه بحار الانوار؛ _ ب) توضیحات علامه مجلسی ذیل برخی احادیث که نشانگر رفتار گزینشی وی در انتخاب مصادر و روایات است؛ _ ج) تلاش برای رفع تعارض احادیث و ارائه معنای صحیح و معقولی، به ویژه در مورد احادیث غریب؛ _ یادنامه علامه مجلسی، «ترجمة العلامه المجلسی»، ج3، ص149-150؛ گفتوگو با آیت الله جعفر سبحانی، ج3، ص220.
5 دلیل دوم، این است که چون از دیدگاه عدهای از اندیشمندان شیعی، مضامین برخی روایات بحار الانوار با آیات و احادیث محکم و صحیح و یا با امور عقلی یا علمی ناسازگار است، 6 برای دفاع از مقام علمی علامه مجلسی چنین دیدگاهی را مطرح نمودهاند تا وجود اوراق پراکنده یا فرائد و فوائد گوناگون، ص260-262.
بر اساس قراین یاد شده، علامه مجلسی یک دلیل مهم را برای انتخاب و نقل احادیثی با صحت کمتر و یا ضعیف و حتی از منابع اهل تسنن را تطابق مضمون تمام یا قسمتی از حدیث با روایات معتبر شیعه ذکر کرده است.