Abstract:
تمایل به پیشرفت و شکوفاساختن ظرفیتهای فردی و اجتماعی در انسان امری تردیدناپذیر است. قرآن که پاسخ به نیازهای انسان است، به این خواست فطری پاسخ گفته است. تفسیر تنزیلی حکیمانگیِ تأمین راههای پیشرفت را با نگاهی فرایندی و نظاموارهای کشف و بر جوامع غیرمعاصر نزول تطبیق میکند. الزامات تفسیرنگاریِ تنزیلیِ پیشرفتنگر عبارتاند از: بینش سیستمی به موضوعات قرآن و انسجام درونی آیات، سورهها و مجموعة منظم نزول سورهها؛ لزوم توجه به اغراض سورهای و اهداف بینسورهای؛ توجه به سیاق حتی سیاقهای بینسورهای؛ تقسیم مراحل نزول سورهها به تبع فرایند تحول مخاطبان قرآن؛ توجه به مخاطبان آیات و توجه به شرایط محیطی سورهها و آیات و اصرار بر سرایت دستاوردهای پژوهش پیشرفتنگر قرآن به عصرها و فرهنگهای پس از نزول. تفاسیر پیشرفتنگر دچار آسیبهایی چون بیتوجهی به ماهیت نزول تدریجی قرآن، فقدان نگاه فرایندی به مسائل مطرحشده در قرآن، بیعنایتی به ترکیب معنادار مفاهیم اسلامی، فقدان نگاه جامع سیستمی به قرآن، عدم توجه به گستردگی سیاقهای فراسورهای، کمبود حساسیت نظری به نظامات موجود در درون قرآن و تمرکز بر نظامات ذهنی یا سازمانهای علمی خارج از قرآن و درنهایت بهروزرسانینکردن حاصل دستاوردهای تفسیری است.
Machine summary:
در اینجا این پرسش مطرح میشود: آیا تفسیر تحولی افزون بر دانشهای معهود که ذکر شد، به منابع دیگری نیاز دارد؟ یعنی آیا روش تفسیری جدید یا گرایش جدیدی نیز باید در تفسیر لحاظ کرد؟ در پاسخ باید گفت که در میان دانشهای بشری علومی که در باب تربیت و رشد فردی و اجتماعی مؤثرند یا به موضوع مدیریت تحول و پیشرفت ارتباط دارند، میتوانند مفسر را در فهم دقیق و جامع مرادهای تحولی یاری کنند.
تعریف تفصیلی از الگوی تفسیر تنزیلی مراد از تنزیل آن است که مفسر تمام توجه خود را معطوف به فهم قرآن در هنگام نزول برابر با عناصر دخیل در نزول آیات مثل مخاطبان مستقیم، فرهنگ و تحولات اجتماعی مقارن با نزول آیات، سیر تحولی جامعه هدف و گونههای مختلف طبقات ایمانی و اجتماعی کند.
با عنایت به این نکته که گاه سوره مواجه با آیات الحاقی بوده است؛ یعنی بعد از پایان نزول سوره آیاتی هرچند محدود به برخی سورهها ملحق شده است، بر مفسر است این آیات را شناسایی کرده، به حکمت الحاق این آیات به سوره از سوی خدای متعال توجه دهد؛ ازاینرو روش علمی تفسیر پیشرفتنگر حساسیت درباره آیات الحاقی است.
این مراحل پیشرفت باید در روش علمی تفسیر پیشرفتنگر قرآن موافق با سیر نزول 114 سوره شناسایی و مورد استفاده مفسر پیشرفتنگر قرار گیرند.
پس از اتمام مطالعه تفسیری در تفسیر ترتیبی و موضوعی تنزیلی بر مفسران لازم است درباره انتزاع ویژگیهای عصری مردم عربی و چالشهای مخصوص آنها تلاش کنند؛ آنگاه مفاهیم کلیدی و دستاوردهای مشترک و مستخرج از قرآن را با توجه به مقتضیات محیطی و شرایط اقلیمی جوامع جدید ترکیب کرده و توصیهها و برنامههای پیشرفت را با استفاده از قرآن پیاده نمایند.