Abstract:
عدالت الهی در تکوین و تشریع و عدالت انسانی در جنبههای فردی و اجتماعی مورد توجه و نظریه پردازی، اندیشمندان بسیاری قرار گرفته است. اما در اغلب موارد، عدالت اجتماعی بهمعنای عام در برابر عدالت فردی قرار گرفته که مانع از توجه به عدالت اجتماعی به معنای خاص و در برابر عدالت سیاسی و عدالت اقتصادی شده است. در این بین، علامه طباطبایی، شهید صدر و سید قطب، تلاش کردهاند ابعاد عدالت اجتماعی به معنای خاص را مورد توجه قرار دهند. در این مقاله، با روش تحلیلی به بازخوانی نظریه سیدقطب درباره عدالت اجتماعی پرداخته و ابعاد عدالت اجتماعی را مورد بازخوانی قرار دادهایم. عدالت ساختاری، عدالت نهادی، عدالت فرهنگی، عدالت در برخورداری از امنیت اجتماعی، دریافت خدمات اجتماعی بهویژه در عرصههای بهداشت، سلامت و درمان، برخورداری از امکانات مناسب برای گذران اوقات فراغت در حوزههای جغرافیایی مختلف و برای گروههای سنی و جنسی متفاوت، تراکم جمعیتی در مناطق شهری، دسترسی به آب سالم، فضای سبز مناسب و استاندارد و اماکن ورزشی و تفریحی از آن جمله ابعاد عدالت اجتماعی است.
Divine justice in the Creation and sharia and human justice in the individual and social aspects has attracted the attention of many scholars and has been the subject of their theorizing. But in most cases, social justice, in the general sense, has generally been in the face of individual justice, which has prevented attention to social justice in a specific sense, in front of political justice and economic justice. Allameh Tabatabai, Martyr Sadr and Sayyid Qutb have tried to focus on the dimensions of social justice in a specific sense. In this paper, with the analytical method, we revisited the social justice theory of Sayyid Qutb and reviewed the dimensions of social justice. In his view, structural justice, institutional justice, cultural justice, justice in having social security, access to social services, especially in the fields of health and treatment, the availability of suitable facilities for spending leisure time in various geographical areas and for different age groups and sexes, demographic density in different urban areas, access to safe water, suitable and standard green space and sports and recreational facilities, are among the dimensions of social justice.
Machine summary:
در این بین، علامه طباطبایی، شهید صدر و سید قطب، تلاش کردهاند ابعاد عدالت اجتماعی به معنای خاص را مورد توجه قرار دهند.
دلیل دیگر سید قطب برای احیای میراث و رجوع به منابع فکری اسلامی، این است که اسلام و قوانین آن نازلشده از سوی آفریدگار جهان است که قواعد عالم را بهتر از هر کسی میداند و دیگر اینکه قوانین اسلامی در جامعه اسلامی کارآمدتر است (همان: 32)؛ زیرا قوانین و نظریههای بومی از مبانی معرفتی موجود در فرهنگ خود سیراب شده و با لایههای مختلف فرهنگی هماهنگی دارد و حال اینکه نظریههای غربی از مبانی معرفتی جهان غرب بهره برده و به هنگام حضور در جهان اسلام، فرهنگ را به چالش میکشند.
نقطه قوت نظریه سید قطب، ارائه تعریفی عام برای عدالت اجتماعی و توجه به ابعاد غیرسیاسی و غیراقتصادی عدالت، ارائه راهکارهای تحقق عدالت اجتماعی بهویژه راهکار تربیتی و توجه به کنترل درونی افراد است که تحت تاثیر فعالیتهای سیاسی اجتماعی وی شکل میگیرد.
نقد دیگر این است که حکومت از منظر تشیع تنها به عنوان پیشنیاز و مقدمۀ تحقق عدالت است؛ به عبارت دیگر، حکومت در اندیشۀ اسلامی نقش ابزاری برای تحقق عدالت اجتماعی دارد (افروغ، 1380: 150) در حالیکه از نظر سید قطب، عدالت، فقط لازمه و مقدمۀ حفظ حکومت است.
نتیجهگیری متفکرین معاصر مسلمان، از جمله شهید صدر، علامه طباطبایی و سید قطب، بیش از قدما به ابعاد اجتماعی دین اسلام توجه نشان داده و تلاش کردهاند ابعاد اجتماعی مسائلی همچون عدالت را مورد بررسی قرار دهند.