Abstract:
اسباب نزول حوادثی است که منجر به نزول آیاتی از قرآن شده است. در رابطه با لفظ آیات مربوطه، چهار حالت متصور است: لفظ خاص سبب خاص، لفظ عام سبب عام، لفظ عام سبب خاص و لفظ خاص سبب عام. دو حالت اول مورد اتفاق مفسران فریقین و حالت سوم مورد اختلاف ایشان است. مفسران وقوع حالت چهارم را غیرممکن میدانند، اما آیتالله معرفت این حالت را در سه دسته آیات و خطاب به پیامبر اکرم6 مطرح میکند. وی معتقد است حکم این آیات بنا بر قاعده «ایاک اعنی و اسمعی یا جاره»، بر غیر مخاطب جاری است. بررسی آیات مورد استناد ایشان حکایت از آن دارد که آیات با «لفظ خاص و سبب عام» در قرآن موجود است، اما بر قاعده «ایاک اعنی و اسمعی یا جاره» جریان ندارد.
Machine summary:
تأثير شناخت اسباب نزول در کشف دامنه و شمول حکم آيات ، همچنين فهم مراد الهي در خصوص بعضي آيات که بدون سبب نزول فاقد معنا و مفهومي مشخص اند، و برداشت صحيح از آياتي که در مقام تفسير دچار ابهام و پيچيدگيهاي مفهومي هستند (معرفت ، التمهيد في علوم القرآن ، ٢٥٩/١ـ٢٥٥)، مورد توجه قرآن پژوهان واقع شده و در منابع مختلفي مورد تبيين قرار گرفته است .
نسبت لفظ آيه با سبب نزول به چهار شکل متصور است که نزد قرآن پژوهان شيعي سه دسته آن مورد اتفاق نظر است و در خصوص دسته آخر (لفظ خاص سبب عام )، هرچند در منابع علوم قرآني فاقد مصداق شمرده شده است ، اما آيت الله معرفت قرآن پژوه معاصر، علاوه بر تبيين اين دسته در آثار علوم قرآني خويش ، به ذکر آياتي که در دامنه اين قسم قرار دارند، ميپردازد.
بررسي کامل آثار آيت الله معرفت در اين خصوص ، حکايت از آن دارد که در باور ايشان ، آياتي که با لفظ خاص اما سبب عام نازل شده و مصداق اصل «اياک اعني و اسمعي يا جاره » هستند، کم نبوده و سه دسته آيات به قرار زير را شامل ميشوند: دسته نخست : آيات بيانگر تبيين اصول و احکام دين دايره شمول اين آيات از منظر آيت الله معرفت بسيار زياد است .
اما بررسي ديدگاه آيت الله معرفت در اين خصوص نشانگر تفاوت در سه دسته آيات مورد تأکيد ايشان است ؛ تفاوتي که به طور قطع از نبود رابطه تساوي بين آيات داراي لفظ خاص و سبب عام و مصاديق قاعده «اياک اعني و اسمعي يا جاره » نشأت گرفته است .