Abstract:
عبارت مشهور «اتّق شرّ من احسنت الیه» از جمله سخنان منتسب به معصومین است. بررسی حدیث بودن آن و درستی یا نادرستی این انتساب، سوال اصلی مقاله است. صحت صدور این سخن از معصوم نیازمند بررسی وجود آن در منابع حدیثی و تفسیری است. این مقاله که با استفاده از منابع کتابخانهای به روش توصیفی و تحلیلی فراهم گشته است ضمن مفهوم شناسی واژگان دخیل و بیان پیشینه، بررسی سیر تاریخی منابعی که این عبارت در آنها بهکار رفته، نشان از نااستواری آن به عنوان حدیث دارد و بیشتر به عنوان یک مثل پذیرفته شده است. دلالت مطابقی عبارت یاد شده به شکل مطلق، بیانگر نوعی احتیاط در مقابل احسان شونده است و هیچ گونه دلالتی بر ممانعت از احسان ندارد. دلالت التزامی آن با عده دیگر آیات و روایات در تعارض است. بررسی دلالی، محتوایی و مضمون این تعبیر با اضافه وصف «عند من لا اصل له» در منابع شیعی و سنی و نیز بررسی سندی منتهی به نتایج ذیل گردید. ملحوظ داشتن قید «عند من لا اصل له» که رویکرد موضوع را متحول میکند موید به عدهای از روایاتی است که از اعتبار سندی خوبی برخوردار است ولی با روح آیات قرآن و تعدادی از روایات سازگاری ندارد. هرچند ممکن است برخی در مقابل نیکی و احسان، واکنش مثبتی نداشته و ناسپاسی کنند ولی اصل مطلوب بودن احسان به انسانها در غیر معصیت و لو به انسان گنه کار امر مسلمی است.
Machine summary:
۲. بررسي تاريخي عبارت «اتق شر من احسنت اليه » در منابع و متون اسلامي کهن ترين منبع تعبير مذکور از قرن پنجم نشان مـيدهـد ايـن جملـه هـم بـه عنـوان حديث ياد شده است و هم به عنوان مثل .
رويکرد اوليه که در منابع اهل سنت است که غالبا در مجموعـه منـابعي اين تعبير آمده که اصل حديث بودن آن را انکار نموده و در حاشيه بـه نادرسـتي مفهـوم احا اين مثل در عالم خارج نيز تصريح کرده اند و توجيه قابل قبولي را براي آن منظور نموده ديــــث اند.
در تفسير نوين از تفاسير معاصر آمده است که : «از رسول اکرم ص روايت شده که «حرام علي النفس الخبيثة ان تخـرج مـن الـدنيا هاي الا ان تسي ء الي من احسن اليها» يعني «بر آنکه روح پليدي دارد روا نيست کـه از دنيـا برود مگر آن که به هر کس که نسبت به او نيکي کرده بدي کند».
به عنوان حديث وارده تلقي به قبول شده اين در حـالي اسـت کـه احا عبارت ««حرام علي النفس الخبيثه ان تخرج مـن الـدنيا الا ان تسـيء الـي مـن احسـن ديــــث اليها» در منابعي مانند «النجوم الزاهرة فـي ملـوک مصـر والقـاهرة» (الظـاهري، ۱۳۸۳: ۱۵/ اماميه و ۳۵۳).
مفهوم مطابقي و مطلق اين جمله تنها انسان را متوجه خطرات کسي ميکند کـه بـه او خوبي کرده است و هيچ صراحتي بر عدم احسان و نهي از نيکي کردن حتي نسبت به انسان هاي بد ندارد.