Abstract:
رضاخان در سالهای پس از کودتا و آغاز دستیابی به سلطنت حداقل به ظاهر رفتاری مذهبی از خود بروز میداد و تظاهر به مذهب میکرد، اما رفتار او از حدود سال های 1306ش تغییر یافت و کم کم دست به سخت گیری علیه برخی مراسم مذهبی و اقدامات روحانیون زد. رضاشاه تحت تاثیر همتای ترک خود آتاتورک دین و روحانیت را مانع تجدد و نوسازی می دید. و با نوسازی در ارتش ونظام اداری، نظام حقوقی وساختارآموزشی وحتی در سازمان اوقاف و نیز نوسازی در ساختار قدرت و دربار به دنبال ساختن ایرانی نو بود که در آن نقش دین و روحانیت کم رنگتر باشد. آیا رضاشاه در طول پادشاهی، به طور یک نواخت با دین و علمای دینی روبه رو شده یا رفتار او در مقابل پدیده ی دین و روحانیون مذهبی در طول سالیان، دچار تغییر و تحول گردیده است. تنها می توان تا همین حد به قضاوت نشست که به هر دلیل، در سال های اولیه ی به قدرت رسیدن رضاخان، دین برای او اهمیت داشته، و روحانیت و مذهب شایسته ی احترام بوده است، اما به تدریج نحوه ی مواجهه ی رضاشاه با دین تحت الشعاع قدرت یابی او قرار می گیرد. پژوهش حاضر درپی پاسخ به این سوال اصلی است که به راستی چرا رضاخان در برهه ای از زمان سیاست مذهبی خود را تغییر داد؟ اگر او تا مقطعی تظاهر مذهبی داشت، چرا دیگر آن را ادامه نداد، بلکه به سیاست تقابل با مذهب و روحانیت روی آورد؟ این پژوهش با رویکرد توصیفی و تحلیلی در نظر دارد به چالشهای بین روحانیون و رضاشاه و دلایل مخالفت این دو جناح بپردازد.
Machine summary:
(بصیرت منش ، ١٣٧٦، ص ١١٢، ١١٩) سیاست مذهبی جدید و شروع درگیری با روحانیت همان گونه که پیش از این گذشت ، رضاخان در سال های پس از کودتا و آغاز دستیابی به سلطنت حداقل به ظاهر رفتاری مذهبی از خود بروز می داد و تظاهر به مذهب می کرد، اما رفتار او از حدود سال های ١٣٠٦ ش تغییر یافت و کم کم دست به سخت گیری علیه برخی مراسم مذهبی و اقدامات روحانیون زد.
به طور کلی، رضاشاه ، در جهت برنامه نوسازی کشور، راهبرد مبارزه با سازمان روحانیت شیعه را در یک پروژه سه مرحله ای پی گرفت : ١ -همراهی (١٣٠٦- ١٢٩٩) ٢ -محدودسازی (١٣١٣- ١٣٠٦) ٣ -مقابله و سرکوب (١٣٢٠- ١٣١٣) در ذیل این سه مرحله ، دوره های زمانی گوناگونی را نیز می توان برشمرد که در ادامه به آنها می پردازیم : ١ -همراهی (١٣٠٦- ١٢٩٩) رضاشاه که به خوبی از میزان قدرت روحانیون در جامعه و تأثیر آن در کسب مدارج قدرت آگاه بود، در آغاز حکومت ، سیاست همراهی و همگرایی با علما را پیش گرفت .
به طور کلی، رضاخان در این دوره از حکومت خود (همراهی با روحانیت ) دو کار ویژه جذاب و اساسی برای دولت تعیین کرد که عبارت بودند از: (همان ، ج ٣، ص ٤٧٦) ١ -اجرای عملی احکام شرع مبین اسلام ؛ ٢ -تهیه رفاه حال عموم .