Abstract:
یکی از مهمترین اقدامات مورد نظر در پروژههای مدیریت سیلاب، بررسی میزان مشارکت زیرحوضههای مختلف یک حوضۀ آبخیز در تعیین مؤلّفههای مختلف سیلاب خروجی از حوضه است. با توجّه به نبود ایستگاههای هیدرومتری در محلّ خروجی تمام زیرحوضهها، تحقّق هدف یادشده نیازمند شبیهسازی فرایند بارش – رواناب در زیرحوضهها از طریق مدلهای هیدرولوژیکی است. در این مطالعه بهمنظور تعیین میزان سیلاب خروجی از هر زیرحوضه و بررسی میزان مشارکت آن در سیلاب خروجی از حوضة آبخیز خرّمآباد در استان لرستان از مدل HEC–HMS استفاده شده است. بدینمنظور پس از جمعآوری آمار بارش و سیلاب مربوط به ایستگاههای هواشناسی و هیدرومتری داخل و خارج حوضه و کنترل دادهها از پنج واقعۀ رگبار و سیلاب متناظر بهمنظور واسنجی و اعتبارسنجی مدل استفاده شد. با استفاده از اطّلاعات وضعیّت پوشش گیاهی، خاک و کاربری اراضی حوضه، نقشۀ CN حوضه در محیط سامانۀ اطّلاعات جغرافیایی استخراج شد؛ سپس بهمنظور بررسی میزان مشارکت و اولویّتبندی زیرحوضهها، هایتوگراف بارش مربوط به دوره بازگشتهای 2، 5، 10، 20، 50، 100 ساله به مدل وارد و با حذف متوالی زیرحوضهها از جریان شبیهسازی، میزان تأثیر آن در دبی اوج و حجم سیلاب خروجی از حوضۀ مورد نظر تعیین شد. نتایج نشان داد که اولویّت مشارکت در دبی اوج و حجم سیلاب خروجی حوضه به زیرحوضۀ پنج اختصاص دارد که بهدلیل مساحت بیشتر این زیرحوضه است. برای دستیابی به ویژگیهای سیلاب بدون تأثیر مساحت بیشترین دبی پیک مربوط به زیرحوضۀ چهار و در مورد حجم سیلاب اولویّت به زیرحوضۀ دو اختصاص دارد. نتایج بهدستآمده امکان تبیین سیاستهای صحیح مدیریت سیلاب از طریق مدیریت زیرحوضههای بحرانی در منطقۀ مورد مطالعه را بهخوبی فراهم آورده است.
One of the most proceedings in flood management projects is the study participation rate of different sub-basins a drainage basin in determination of various component of the output flood of basin. Considering the lack of hydrometric stations in all sub-basin outlet, performance of these target requires the simulation of rainfall–runoff in sub-basins by hydrological models. In this research, the HEC – HMS rainfall-runoff model was used in order to determining the amount of output flood in each sub-basin and its participation rate in output flood of Khorramabad drainage basin in Lorestan province. For this purpose, after gathering rainfall and flood data from synoptic and hydrometric stations which were located inside and outside of the basin and checking of the data, 5 shower occurrences and simultaneity runoff for calibration and validation of model were used. CN map was extracted in ArcGIS by using the state information of vegetation cover, soil and land use of drainage basin. Rainfall hyetograph was the input of the model in different return period including 2, 5, 10, 20, 50, 100 years and then with sequential deletion of sub-basins from the simulation was determined its influence rate in peak discharge and flood outflow volume from the basin. The results showed that the priority of participation in peak discharge and flood volume was dedicated to sub-basin 5 because it is larger than other. To access the flood features without the effect of area, the highest discharge peak was for the sub-basins 4 and the priority for flood volume was dedicated to the 2 sub-basins. The results have provided the correct management of flood by the management of critical sub-basins in case study area. <strong><em> </em></strong>
Machine summary:
تعیین مشارکت زیرحوضه های آبخیز خرم آباد در دبی اوج و حجم رواناب به منظور اولویت بندی در کنترل سیلاب سمیرا کوشکی - دانش آموختۀ کارشناسیارشد اقلیم شناسی، دانشگاه یزد، یزد، ایران احمد مزیدی - دانشیار اقلیم شناسی، دانشگاه یزد، یزد، ایران وصول : ١٣٩٢/٠٢/٣١ پذیرش : ١٣٩٢/٠٦/١٢ چکیده یکی از مهم ترین اقدامات مورد نظـر در پروژه هـای مـدیریت سـیلاب ، بررسـی میـزان مشـارکت زیرحوضه های مختلف یک حوضۀ آبخیز در تعیین مؤلفه های مختلـف سـیلاب خروجـی از حوضـه است .
با استفاده از اطلاعات وضعیت پوشـش گیـاهی، خاک و کاربری اراضی حوضه ، نقشۀ CN حوضه در محیط سامانۀ اطلاعات جغرافیایی استخراج شد؛ سپس به منظور بررسی میزان مشارکت و اولویت بندی زیرحوضه ها، هایتوگراف بارش مربوط بـه دوره بازگشت های ٢، ٥، ١٠، ٢٠، ٥٠، ١٠٠ ساله به مـدل وارد و بـا حـذف متـوالی زیرحوضـه ها از جریـان شبیه سازی، میزان تأثیر آن در دبی اوج و حجم سیلاب خروجی از حوضۀ مـورد نظـر تعیـین شـد.
آذری و همکاران (١٣٨٧) به تعیین مشارکت زیرحوضه های آبریز جاعرق در دبـی اوج و حجـم روانـاب بـه منظور اولویت بندی در کنترل سیلاب با استفاده از مدل HEC-HMS پرداختند، نتایج ایـن مطالعـه نشـان داد کـه ١٦/٦٦% کاهش دبی اوج و ٩٨/٦٥ کاهش حجم سیلاب برای دورة بازگشت معمول بیست سال متعلـق بـه چهـار زیرحوضـۀ بالادست و میانی بوده است .
میزان مشارکت زیرحوضه ها در دبی اوج سیلاب در خروجی حوضه برای دوره بازگشت های مختلف برحسب متر مکعب بر ثانیه {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} همان طور که در جدول ٤ مشاهده میشود بزرگ ترین و کوچک ترین زیرحوضه به ترتیب اولویت اول و آخر را بـه خود اختصاص داده اند.