Abstract:
«سنتهای الهی»، به معنای قوانین ثابتی که خداوند عالم برای تدبیر جهان هستی به کار گرفته است، ضمن بیان قوانین فردی و اجتماعی، دربردارندة دلالتهای تربیتی متنوعی است که توجه به آنها میتواند در سه بعد شناختی، گرایشی و کنشی تربیت انسان مورد بهرهبرداری قرار گیرد. تلاش پژوهش حاضر بر آن است تا با استفاده از آیات قرآنی متضمن «سنتهای الهی»، دلالتهای تربیتی این سنن را صرفا در «بعد شناختی» تربیت دینی روشن سازد. فرض اولیة پژوهش بر این است که آگاهی و معرفت مربی به این سنن در درجة اول، و آشناسازی متربی با این قوانین الهی در درجة دوم، زمینههای شناختی و معرفتی را برای فرایند «تربیت دینی» فراهم و تسهیل میسازد. بر اساس نتایج حاصله، پنج نوع شناخت موثر در تربیت دینی که بهطور خاص از آیات متضمن سنتهای الهی استفاده میشود، عبارتاند از:
1. شناخت آگاهی، 2. شناخت خداوند، 3. شناخت انسان، 4. شناخت دنیا و آخرت، 5. شناخت عمل.
این پژوهش نشان داده است که آیات مرتبط به سنتهای «هدایت مومنان» و «زیادت ضلالت کفار و منافقان» در نگاهی معرفتشناختی، آیات مربوط به سنت «نظارت الهی» و «ارادة مطلقه الهی» در باب خداشناسی، آیات «امانت»، «اختلاف درجات» و «نفی حرج» در بخش شناخت انسان، آیات مربوط به سنتهای «اجل محتوم» و «ابتلا» در خصوص شناخت دنیا، و نهایتا سنتهای مربوط به «آگاهی انسان از نتایج اعمال» در بحث شناخت دنیا، در جهتدهی سیر تربیت دینی انسان بهویژه در بعد شناختی آن، نقشی اثرگذار و معنادار دارد.
Divine traditions"—the fixed laws that God has used to govern the universe—in addition to expressing individual and social laws, encompass a variety of educational implications that paying attention to them can be exploited in three dimensions of cognitive, tendency and action of human education. The present study seeks to clarify the educational implications of these traditions only in the "cognitive dimension" of religious education, using Quranic verses incorporating "divine traditions". The primary assumption of the research is that the educator's awareness and knowledge of these traditions in the first place, and his acquaintance with these divine laws, in the second place, facilitates the cognitive and epistemic grounds for the process of "religious education". According to the results, the five types of effective cognition in religious education specifically used in the verses incorporating divine traditions are: 1. Knowledge of awareness, 2. Knowledge of God, 3. Knowledge of man, 4. Knowledge of the world and the Hereafter, and 5. Knowledge of action. This study has shown that verses on the traditions of "the guidance of the believers" and ―the greatness of the misguidance of infidels and hypocrites‖ from an epistemological point of view, verses on the tradition of "divine supervision" and "divine will" concerning theology, the verses of "trust", "divergence of degrees" and "negation of haraj" in human cognition, verses on the traditions of the "inevitable death" and "being examined" in terms of knowing the world, and finally the traditions of "human awareness of the consequences of actions" in the discussion of knowing the world, have an important significant role in directing the human religious education, especially in its cognitive dimension
Machine summary:
پژوهش حاضر بر اساس این پیشفرض کلی شکل گرفته است که «سنتهای الهی» ـ که در آیات قرآن مورد توجه قرار گرفته استـ در خصوص «تربیت دینی» انسان پیام ویژه و نقش جهتدهنده دارد؛ چنانکه شناخت سنتهای الهی و توجه آگاهانه به آنها توسط مربیان و متربیان میتواند در بعد شناختی تربیت دینی انسان نقشآفرینی کند.
4. تحلیل و بررسی این پژوهش به پنج نوع شناختی که قرآن در بیان سنن الهی بر آن تأکید ورزیده و در تربیت دینی تأثیرگذار است، دست یافته که عبارتاند از: شناخت آگاهی (معرفتشناسی)، شناخت خداوند (خداشناسی)، شناخت انسان (انسانشناسی)، شناخت دنیا (هستیشناسی) و شناخت عمل (رفتارشناسی).
نکتة قابل توجه اینکه قرآن شریف همانگونه که راههای مختلفی از آزمونهای الهی را بیان میدارد، روشهای متفاوت و متعددی را نیز در این زمینه برای موفقیت در این امتحانات ارائه میدهد که از جملة آنها صبر و استقامت، توجه به گذرا بودن دنیا و حوادث و مشکلات آن، توجه به تاریخ پیشینیان، و توجه به علم و آگاهی خدا بر همهچیز است.
خلاصة کلام اینکه «دنیا» در نگاه قرآنی امری است محدود و پایانپذیر؛ و درعینحال آیتی است از آیات الهی برای امتحان و ابتلای انسان؛ و این نگاه جامع و فراگیر کافی است تا مسیر تربیت دینی فرد از تمرکز و دلبستگی به دنیا رهایی یابد و انسان راه خداجویی و کمالیابی را طی کند.
در پژوهش حاضر، بر اساس این پیشفرض که «سنتهای الهی» بهمثابة قوانین تدبیر عالم به دست خداوند متعال، در سبک زندگی انسانها نقشآفرین است، و با تکیه بر قانون کلی مراجعه به قرآن کریم و استفاده از آموزههای قرآنی در امر تربیت، به جستوجوی آثار تربیتی سنتهای الهی یاد شده در آیات قرآن شریف پرداخته شد.