Abstract:
از روزگاران نزدیک به انقلاب مشروطیت، کنشگران سیاسی ایرانی در استانبول با جنبش ضد استبدادی در ایران پیوند داشتند. اما در این میان این پیوند بیش از همه در یاری ایرانیان مقیم استانبول با جنبش مقاومت تبریز برای بازگرداندن نظم مشروطه گی و پایان دادن به عصر «خرده خودکامگی» محمدعلی شاه نمودار شد. با آغاز مقاومت مجاهدان به رهبری ستارخان کوشندگان سیاسی ایرانی در بیرون مرزهای ایران از پراکندگی و بی کنشی بیرون آمده و به تکاپو و جنبش برآمدند. ایرانیان مقیم استانبول و مشروطه خواهان تبعیدی در چارچوب «انجمن سعادت ایرانیان» به دنبال یاری رساندن به مجاهدان تبریز برآمدند. آنان در عمل به نماینده جنبش مقاومت در خارج از کشور بدل شدند. هواداران جنبش مقاومت در استانبول در کنار یاری های مالی، اخبار پایداری ها و پیرزوی های مجاهدان را در برابر جبهه متحد استبداد و در تبریز به کشورهای اروپایی و نیز به عتبات عالیات گزارش می دادند. آنان درپیوند با رهبری مذهبی برون مرزی انقلاب در عتبات به حمایت معنوی رهبران مذهبی از جنبش مقاومت دامن می زدند. ستارخان بارها به زبان آورده بود که مقاومتش بر بنیاد فتوای علمای عتبات در حمایت از مشروطیت استوار یافته است. جنبش مقاومت تبریز نیز انجمن سعادت ایرانیان را به عنوان سخنگوی خود در بیرون مرزها پذیرفته بود و برخی خواسته ها و ضرروت های نیازمند پیگیری در عرصه بیرونی را از آنان انتظار داشت. انقلاب ۱۹۰۸ ترکان جوان، نیز زمینه مناسبی برای کنشگری ایرانیان هوادر جنبش مقاومت ایجاد کرده بود. نوشتار حاضر بر این فرض اساسی استوار است که کوشش های ایرانیان مقیم استانبول در بازتاب جهانی جنبش مجاهدان تبریز به رهبری ستارخان و تدارک حمایت های مالی تبلیغی آن جنبش نقشی درخور داشته. آنان بر بنیاد همین تلاش ها بود که حمایت انگلستان و روسیه از استبداد محمدعلی شاه را در افکار عمومی جهان آن روزگار بی اعتبار ساختند.
Machine summary:
ایرانیان مقیم استانبول ، جنبش مقاومت تبریز، ستارخان ، انجمن سعادت ، علمای عتبات The Persian residents of Istanbul and Tabriz resistance movement under Sattar khan’s leadership Hojjat Fallah Tootkar2 Abstract From the days that ended in the constitutional Revolution, the Iranian political activists in Istanbul too could relate with the movement against despotism in Iran.
٥. محمد ناظم الاسلام کرمانی ، تاریخ بیداری ایرانیان ، بخش دوم ، ج ٤، به اهتمام علی اکبر سعیدی سیرجانی ، چ پنجم (تهران : پیکان ، ١٣٧٧)، ٢٣٥؛ محمدباقر ویجویه ، تاریخ انقلاب آذربایجان و بلوای تبریز، به کوشش علی کاتبی ، چ سوم (تهران : کتاب های سیمرغ وابسته به انتشارات امیرکبیر، ١٣٥٥)، ٩٣.
٧. ناله ملت (١٣٢٧ ـ ١٣٢٦ق )، چاپ جدید، عبدالحسین ناهیدی آذر، تاریخچه رزنامه های تبریز در صدر مشروطیت به انضمام مجموعه روزنامه ملت ، (تبریز: تلاش ، ١٣٢٦)، ١؛ روزنامۀ انجمن تبریز (١٣٢٧ ـ ١٣٢٦ ق )، سال سوم ، چاپ جدید (تهران : کتابخانه ملی جمهری اسلامی ایران با همکاری استانداری آذربایجان شرقی ، ١٣٧٦)، نمره ١٠، ٩ رمضان ١٣٢٦، ٤ ٨.
افشار، اسنادی از فعالیتهای آزادیخواهان ، ٤٢٠، ٤٢٨؛ کرمانی ، تاریخ بیداری ایرانیان ج ٥، ٣٦٣؛ کسروی ، تاریخ مشروطه ایران ، ٧٢٦؛ دولت آبادی ، حیات یحیی، ج ٣، ٢٨ ـ ٢٧؛ شمس ، سال اول ، شماره ٥، ٥ رمضان ١٣٢٦، ١.
انجمن ، سال سوم ، نمره ٣٣، ١٤ ذی الحجه ١٣٢٦، ٢؛ افشار، اسنادی از فعالیتهای آزادیخواهان ، ٤٠٤؛ احمد بشیری (به کوشش ) کتاب آبی، گزارشهای محرمانه وزارت امور خارجه انگلستان درباره انقلاب مشروطه ایران ، ج ٢، چ دوم (تهران : نور، ١٣٦٢)، ٣٥٢؛ امیرخیزی ، قیام آذربایجان و ستارخان ، ٢٤١.