Abstract:
رخداد کودتای سوم اسفند سال ۱۲۹۹ شمسی، سبب شد تا موسس سلسلهٔ پهلوی یعنی رضاشاه پهلوی بتواند خود را در سپهر سیاسی ایران مطرح کند. با اینحال از همان اوان کودتا، جنجالهایی راجع به مسبب آن به راه افتاد که در اثر آن رضاخان و سپس رضاشاه ناگزیر شد تا روایتی مسلط و مشروعیتساز راجع به کودتا مطرح کند که ابتدا توسط روزنامهها رواج داده شد. با بر تخت نشستن رضاشاه هر ساله به مناسبت سالگرد کودتای سوم اسفند، جشنهایی برای بزرگداشت این واقعه برگزار میشد و روزنامهها نیز به سهم خود در گرامیداشت این واقعه مقالههایی به چاپ میرساندند که مولفههای آن شامل بازتاب کودتا بهعنوان رخدادی نجاتبخش از اوضاع نابسامان مملکت، پروراندن شخصیت رضاخان بهسان یک قهرمان و به حاشیه راندن عناصر دیگر کودتا بود. اما با سقوط رضاشاه روزنامههای مخالف حکومت به شدت به این کودتا پرداخته و آن را حاصل نقشهٔ انگلستان میدانستند که توسط رضاخان و سیدضیا انجام شده و نتایج سویی از جمله ایجاد یک دیکتاتوری و خفقان را درپی داشتهاست؛ ولی این روند بعد از رخداد کودتای ۲۸ مرداد از میان رفت و دو مرتبه روایت رسمی حکومت از کودتای سوم اسفند در روزنامههای دولتی رونق گرفت اما با این تفاوت که با توجه به رخدادهای سیاسی دههٔ ۲۰، نام سیدضیا به عنوان همکار رضا خان در کودتای سوم اسفند مورد توجه قرار گرفت. در واقع هدف این پژوهش آن است که تاریخنگاری رسمی حکومت پهلوی پیرامون این کودتا را با استناد به روزنامههای دولتی آن دوره با روشی مستدل بررسی نماید.
Machine summary:
قبل از به تخت نشستن رضاشاه در ثنا آن روز متنی را در روزنامه چاپ نمیکرد، ولی زمانی که در سال ۱۳۰۴ ش رضاخان بر تخت پادشاهی نشست و در اولین سال سلطنت که برای سالگرد سوم اسفند جشن گرفته بودند منباب این روز بزرگ سرمقاله با عنوان شب سوم حوت توسط زینالعابدین رهنما چاپ شد و آن واقعه را آن را یک «حادثهٔ عظیم» شمرده و آن را مثابه «ستون متین و محکمی» که بر روی آن اصلاحات صورت میپذیرد دانستهاست؛ اما در ادامه دیگر نامی از سید ضیا به میان نمیآورد و فقط نام رضاشاه است که بهعنوان قهرمان داستان خودنمایی میکند، او مینویسد: «در این شب بود که اعلیحضرت پهلوی نابغه به تهران خوابآلوده، تهران ضعیف و بیروح و فاقد شهامت و حساسیت واردشده یک کودتای آرام و پرمعنی ایجاد نمود و زمام امور مختل و پریشان را در دست شجاعت گرفته بلافاصله افراد خاموش جنبش کرده وضعیات درهموبرهم ادارات خاصه قشون را بهکلی تغییر صورت و ماهیت داده، رفورم مشروح شکل گرفت» و در ادامه برای تملق هر جه بیشتر رضاشاه و بزرگنمایی و اغراق در مورد اصلاحاتی که در مدت کوتاه سردار سپهی و نخستوزیری انجام داده بود میافزاید که: «از آن روزی که به تهران ورود نمودید و با یک عزم متین و اراده قطعی تصمیم به اصلاح وطن خود فرمودید کوهی از مشکلات داخلی و خارجی در مقابل آن اعلیحضرت طلوع نمود و همه را برطرف کردید.