Abstract:
تربیت اخلاقی یکی از موضوعات ارزشمندی است که مکاتب گوناگون با رویکردهای مختلف به آن پرداختهاند. قرآن کریم نیز با توجه به مبانی و اهداف این موضوع از منظر خود، راهکارهایی را برای تربیت اخلاقی ذکر کرده است. در این تحقیق سعی شده است با روش توصیفی ـ تحلیلی، به تبیین رابطۀ عبد و ربّ در قرآن پرداخته و آن را به عنوان یک راهکار تربیت اخلاقی مطرح کند. بر اساس این تحقیق، پذیرش رابطۀ عبد و ربّ به عنوان اساسیترین رابطۀ انسان و خدا از طرف انسان، به تربیت اخلاقی او منجر میشود. تبیین این مطلب را باید در مؤلفههای به دستآمده از رابطه عبد و ربّ مثل مالکیت، تربیتکننده، تدبیرگر، حکمکننده بر اساس علم و حکمت، قدرت مطلق ربّ و دعا کردن و اطاعت محض عبد و نمودهای این اطاعت و همچنین ثمرۀ این رابطه یعنی تقوا پیگیری کرد. لذا قرآن بر اساس رابطۀ عبد و ربّ، برای پذیرش این رابطه از طرف انسان و در نتیجه تربیت اخلاقی او، روشهایی مانند اثبات ربوبیت خداوند و عبد بودن انسان برای متربی، توجه دادن متربی به مظاهر ربوبیت خداوند در هستی و جان آدمی و دعوتِ متربی به تقوا بر اساس رابطۀ عبد و ربّ را به کار برده است.
Moral education is one of the valuable topics that various schools have addressed with different approaches. According to the basics and objectives of this issue, the Holy Quran has mentioned approaches for moral education from its perspective. In this research, an attempt has been made to explain the relationship between servant and lord in the Qur'an in a descriptive-analytical way and to present it as a solution of moral education. According to this research, accepting the relationship between servant and lord as the most basic relationship between man and God by man leads to his moral education. The explanation of this matter should be followed in the components obtained from the relationship between the servant and the lord such as ownership, educator, prudent, ruler based on knowledge and wisdom, the absolute power of the lord and praying and obedience of the servant and the manifestations of this obedience and also the result of this relationship which is piety. Therefore, based on the relationship between servant and lord, the Qur'an, in order to accept this relationship by man and as a result of his moral training, has used methods such as proving God's lordship and man’s servitude to a teacher, paying attention to the manifestations of God’s lordship in existence and human life and a teacher inviting to piety based on the relationship between servant and lord.
Machine summary:
لذا قرآن بر اساس رابطۀ عبد و ربّ، برای پذیرش این رابطه از طرف انسان و در نتیجه تربیت اخلاقی او، روشهایی مانند اثبات ربوبیت خداوند و عبد بودن انسان برای متربی، توجه دادن متربی به مظاهر ربوبیت خداوند در هستی و جان آدمی و دعوتِ متربی به تقوا بر اساس رابطۀ عبد و ربّ را به کار برده است.
پایاننامه فاطمه رضاداد با عنوان «مبانی و راهکارهای تربیت اخلاقی در قرآن کریم» نیز در همین زمینه نگاشته شده که هدف از آن، استخراج شاهراه تربیتی اسلام یعنی توحید بوده و به نتایج خوبی رسیده است؛ اما روی رابطۀ خدا و انسان یعنی رابطۀ عبد و ربّ تکیه نشده است.
در سوره یوسف( از زبان آن حضرت نقل شده است (طوسی، بیتا: 6/155) که ایشان گفتند: ( وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّی إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَحِیمٌ( (یوسف/ 53)؛ یعنی نفس انسان به دلیل طبیعتی که دارد (میبدی، 1371: 5/84)، به بدیها بسیار دستور میدهد، مگر اینکه پروردگار عالم به عنوان ربّ که همان تدبیرگر و تربیتکننده انسان است، به او رحم کند و دلیل این رحمت نیز چیزی جز قبول ربوبیت او نیست؛ چنان که حضرت یوسف در مواجهه با گناه فرمود: ( مَعَاذَ اللهِ إِنَّهُ رَبِّی( (یوسف/ 23)؛ «پناه بر خداوند!
پس رابطۀ عبد و ربّ با خروجی تقوا نیز به گونهای دیگر زمینه را برای تربیت اخلاقی انسان فراهم میکند.
توجه دادن به مظاهر ربوبیت خداوند در آفاق و انفس قرآن برای اینکه متربی، رابطۀ عبد و ربّ را بپذیرد و یا اینکه این پذیرش استحکام یابد و بر اساس آن تربیت اخلاقی پیدا کند، دائماً و فراوان او را به مظاهر ربوبیت خود در منظومۀ هستی متذکر میشود.