Abstract:
مذهب در دوران ساسانی از آغاز این سلسله تا دورهی انقراض آن، که بیش از چهارصد سال به طول انجامید، روند پر فراز و نشیبی داشت. نقش اردشیر بابکان، پایهگذار سلسله ساسانیان در این میان نقشی برجسته است. او از راه تعامل با روحانیان زرتشتی، از آتشکدهها و کارگزاران آنها به عنوان ابزار سیاسی و عامل اساسی در تحکیم پایههای حکومت خود استفاده کرد. پس از مرگ اردشیر، جانشینان او نیز این روش را ادامه دادند. در دوره بهرام یکم (271م)، کرتیر، موبد پرنفوذ زرتشتی توانست دین زرتشت را در کشور رسمی کند. همچنین دیدگاه فرهایزدی شاهان که بر اساس آن مشروعیت پادشاهی توجیه میشد، به عنوان یک مفهوم قوی مذهبی اهمیت زیادی در نزد شاهان ساسانی و شخص اردشیر داشت. در این میان، نامهی تنسر و کارهای کرتیر بیشترین نقش را در رسمی شدن آیین زرتشت در دورهی ساسانیان ایفا کرد. تختجمشید نیز به عنوان مرکز آیینی و نماد شکوه امپراطوری هخامنشیان به شمار میرفت که خیزش خاندانهای ایرانی به ویژه ساسانیان در همین مکان شکل گرفت. بازتاب سیاستهای مذهبی دورهی ساسانیان در بخشهایی از تختجمشید مانند کاخ تچر، نقش رستم، نقش رجب و کعبهی زرتشت به صورت سنگ برجسته و سنگ نوشته به وضوح قابل دیدن است. روش استفاده شده در این پژوهش توصیفی _ تحلیلی بوده و پژوهشگر با استفاده از روش کتابخانهای به بررسی سیاستهای مذهبی دورهی ساسانیان و بازتاب آن در تختجمشید پرداخته است. اهداف پژوهش: بررسی فرایند رسمی شدن دین زرتشت در دوره ساسانیان. بررسی بازتاب پیوند عوامل سیاسی و دینی در دورهی ساسانیان در سنگ برجستههای تختجمشید. سوالات پژوهش: 1. بسترها و زمینههای رسمی شدن دین در دوره ساسانیان و عوامل تاثیرگذار بر آن کدامند؟ 2 سیاستهای مذهبی دورهی ساسانیان چگونه در سنگ برجستههای تختجمشید بازتاب پیدا کرده است؟
Religion had its peaks and valleys during the Sassanid period from its foundation to extinction; which lasted more than four centuries. The role of Ardeshir Babakan, the founder of the Sassanid dynasty is prominent. Through interaction with Zoroastrian clerics, Babakan used their fire temples and agents as a political tool and a key factor in consolidating the foundations of his government. After Ardeshir's death, his successors continued this method. During the reign of Bahram, I (271 AD), Carter, an influential Zoroastrian cleric, was able to make Zoroastrianism the official religion of the country. Also, the cultural view of the kings, according to which the legitimacy of the monarchy was justified, was of great importance as a strong religious concept for the Sassanid kings and Ardeshir himself. Meanwhile, Tensor's letter and Cartier's works played the most important role in the formalization of Zoroastrianism during the Sassanid period. Persepolis was also considered as a ritual center and as a symbol of the glory of the Achaemenid Empire, where the uprising of Iranian families, particularly the Sassanids, took place. The reflection of the religious policies of the Sassanid period in parts of Persepolis such as Tachara Palace, Naghsh-e Rostam, Naghsh-e Rajab and the Kaaba of Zoroaster in the form of embossed stone and inscription is clearly visible. The method used in this research is descriptive-analytical and the researcher has used library method to study the religious policies of the Sassanid period and its reflection in the Persepolis complex.
Research objectives:
1. To study the process of formalization of Zoroastrian religion in the Sassanid period.
2. To study the reflection of the connection between political and religious factors in the Sassanid period in the relief stones of Persepolis.
Research questions:
1. What are the contexts and grounds for the formalization of religion in the Sassanid period and the factors affecting it?
2 How are the religious policies of the Sassanid period reflected in the reliefs of Persepolis?
Machine summary:
بازتاب سياست هاي مذهبي دوره ي ساسانيان در بخش هايي از تخت جمشيد مانند کاخ تچر، نقش رستم ، نقش رجب و کعبه ي زرتشت به صورت سنگ برجسته و سنگ نوشته به وضوح قابل ديدن است .
رويکرد شاهان ساساني به نقش برجسته بيشتر به منظور بزرگداشت وقايع مهم سياسي و مذهبي دوران حکومت خود از جمله تاج گذاري و پيروزي در جنگ بوده است .
در پژوهش فوق با مطالعه موردي بر چند سنگ نگاره ساساني در نزديک تخت جمشيد به نام نقش رجب ، سعي شده است با تحليل مناسبات سياسي و مذهبي پادشاهان و روحاني زرتشتيان در آن دوران به توصيف آثار و بيان انعکاس هاي مذهبي بر صخره ها تاکيد کرد.
دين و سياست هاي مذهبي در عهد ساسانيان تأسيس پادشاهي ساساني جان تازه اي به دين زرتشت بخشيد و فرصت و فضاي مناسبي را براي گسترش آن و نفوذ هرچه بيشتر روحانيان زرتشتي فراهم کرد؛ روي کار آمدن حکومت ساساني در سال ٢٢٦ ميلادي و رسمي شدن دين زرتشتي به عنوان دين رسمي حکومتي، جايگاه و پايگاه طبقه ي روحانيون زردشتي در ساختار جامعه ي ساساني به بالاترين مرتبه ي خود در طول ادواري تاريخ ايران باستان رسانيد.
تصاوير نقش شده بر مهرها، سکه ها و مخصوصا نقش برجسته ها نشان ميدهد که شاهان ساساني هر يک تاج مخصوص به خود داشته اند و تاج در حقيقت نشانه پيوند فرمانروا با نيروهاي آسماني بوده و علائم و تزئينات آن نيز اين مسئله را تأييد ميکند.