Abstract:
متلها بخشی از ادبیات شفاهی بختیاری هستند که بسیاری از باورها، اعتقادات، آداب و رسوم، شیوههای زندگی، تاریخ و اسطورههای قومی و ملی را در بردارند. متلها هنوز هم در ژرفای ناخودآگاه بخشی از مردمان روستایی و هم در دل شبهای تاریک بر زبان تعدادی از راویان آنها، حضوری فعال دارند و با داشتن جنبههای آموزشی و سرگرمی به زندگی آنان معنا میبخشند. ثبت، بررسی و تحلیل هر یک از این قصههای عامیانه در سراسر ایران، علاوه بر حفظ آنها از خطر نابودی به تواناییهای فرهنگی و ادبی کشور کمک میکند. در این جستار، متل «سر اره پا تیشهای» از کتاب افسانههای مردم بختیاری نوشتۀ کتایون لیموچی انتخاب و روایت آن با تحقیق میدانی، اعتبارسنجی و تأیید شد و در ادامه از منظر ژرفساخت اسطورهای، بررسی و تحلیل گردید. در این متل خواهری وجود دارد که همۀ جانداران، چه چهارپایان، چه آدمهای آن را به شیوهای اهریمنی فرومیبلعد. این متل ریشههایی ژرف دارد که به اساطیر ایرانی بهویژه دیو خشم و بوشاسب و ایزد برجستهای مانند سروش، ره میبرد.
The folk tales (Matals) are part of the Bakhtiari oral literature, which include many beliefs, customs, lifestyles, history and ethnic and national myths. These stories are actively present in the unconsciousness of people and belong to the language of rural population and their narrators. They have an active presence and have meaning in their educational life and entertainment. Throughout history of Iran, the recording and analysis of each of these folk tales contribute not only to protect them from the danger of destruction, but also to enhance the country's cultural and literary capacities. In this research, the authors have selected “Sar Arreh- Pa Tishei” folk tale
(Matal) from the Bakhtiari’s people myths written by Katayoun Limouchi. They have then analyzed and validated its narration from the viewpoint of mythical deep structure by adopting field study research methodology. In this folk tale, a sister swallows all living creature either livestock or humans in Ahriman way. This folk tale finds its root in Persian myths especially in Div (demon) , bušâsp and Soroush.
Machine summary:
در اين جستار، متل «سر اره پا تيشه اي» از کتاب افسانه هاي مردم بختياري نوشتۀ کتايون ليموچي انتخاب و روايت آن با تحقيق ميداني، اعتبارسنجي و تأييد شد و در ادامه از منظر ژرف ساخت اسطوره اي، بررسي و تحليل گرديد.
54 در اين جستار، به طور مشخص ، متل «سر اره پا تيشه اي» از گويش لري بختياري، بررسي و از نظر ژرف ساخت اسطوره اي تحليل ميشود و نشانه هاي اساطيري از پيوند شخصيت هاي اين متل يعني خواهر آدم خوار با ديوان و برادر بزرگ تر با ايزدان تبيين ميشود.
٢. پيشينۀ پژوهش تاکنون هيچ پژوهشي دربارة متل «سر اره پا تيشه اي» و با اين ديدگاه انجام نشده است ؛ اما آثار گوناگون در پيوند داستان هاي پريان با اسطوره ها نوشته شده است ؛ ازجمله مرتضي حيدري در مقاله اي با عنوان «تبيين و تحليل بن مايه هاي اساطيري در ساختار قصۀ ماه پيشاني» (١٣٩٦)، قصۀ ماه پيشاني را بر پايۀ نظريۀ ريخت شناسي پراپ بررسي کرده و سپس بن مايه هاي اساطيري را در اين قصه نشان داده است .
گاهي ميان ايزدان و شخصيت هاي متل تناظر يک به يک برقرار ميشود؛ چنانچه سروش خويشکاري بيداري و پاسباني را به جاي ميآورد و برادر بزرگ تر نيز بدين گونه است و سرانجام ، اين دو قهرمان بر دشمنان خود يعني بوشاسب و خشم و سر اره پا تيشه اي، پيروز ميشوند و خاک و سرزمين خويش را از ويرانگري بيشتر، رهايي ميبخشند.