Abstract:
نظریه ساختگرایی تکوینی لوسین گلدمن (1913 ـ 1970) بهمثابه استمرار نگرشی پراگماتیستی ـ عملگرا در حوزه رویکردهای جامعهشناختی، متون ادبی را همچون یک نهاد اجتماعی تحلیل و بررسی میکند. بر مبنای این نظریه، آنچه در وهله نخست حاصل کار یک نویسنده بهشمار می آید، در تحلیل نهایی، برآیند خواستها و آرمانهای یک طبقه اجتماعی است. در دیدگاه گلدمن، متن ادبی در کارکردی دوگانه، از یکسو از فرامتنهای گوناگون اقتصادی، اجتماعی و ایدئولوژیک تأثیر میپذیرد و از دیگر سو، با توجه به تناقضات موجود در واقعیت عینی، بر فرامتن اثر میگذارد. گزینگویههای ادبی (امثالوحکم)، بهویژه با توجه به دربردارنگی تجربههای تاریخی ـ طبقاتی و دیرپایی، بستر مناسبی برای بررسیها و تحقیقات ادبی با رویکرد ساختگرایی تکوینی بهشمار میآیند. جستار پیشرو مبتنی بر این چارچوب نظری و با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی گزینگویههای ادبی پرداخته، روایی این نظریه را در گستره شماری از گزارههای ادبی نشان داده است. پژوهش حاضر بهمثابه نخستین پژوهشی که نظریه مذکور را از حوزه یک یا چند اثر منسجم به گستره تاریخی ـ کاربردی گزینگویههای ادبی برده است، نشان میدهد که چگونه گزینگویهها با توجه به ماهیت مؤجز و تأثیرگذارخویش، از سوی هر یک از دو طبقه فرادست و فرودست اجتماعی بهکار گرفته میشوند و همچون ابزاری در راستای دستیابی به منافع عمل میکنند. تبیین پیوند فرامتن با فرم، نمودبخشی به دوگونگی فرامتنها، بررسی تناقضات مفهومی حتی در یک دوره تاریخی ازجمله ویژگیهای قابل تأمل در این جستار است.
Following the pragmatist perspective regarding the development of sociological approaches, Lucian Goldman's Theory of Generic Structuralism analyzes literary texts as a social institution. According to this theory, the work of a writer, in the final analysis, is primarily the result of the desires and aspirations of a social class. In Goldman's view, a literary text, in dual function, is influenced by a variety of economic, social, and ideological hypertexts, and on the other hand, with respect to the contradictions in objective reality, it affects the hypertext. Proverbs, especially with regard to the historical-class experiences and their longevity, are a sound basis for literary exploration with a Generic Structuralism approach. This study, bearing a descriptive-analytical approach, examines proverbs and has shown the validity of this theory in a number of literary propositions. The study, as one of the first attempts that has taken the theory from the field of one or more coherent works into the historical-applied range of literary proverbs, shows how proverbs in terms of its concise and affective nature, are used by both the upper and lower social classes, and act as a means of achieving interests. The study reveals the link between hypertext and form, the expression of two types of hypertexts, and the examination of conceptual contradictions even in a historical period.
Machine summary:
ساخت گرايي تکويني، فرامتن و گزين گويه هاي ادبي مهدي رحيمي * ١ ابوالقاسم رحيمي 2 (دريافت : ١١/ ٩/ ١٣٩٨ پذيرش : ٢٠/ ١١/ ١٣٩٨) چکيده نظريۀ ساخت گرايي تکويني لوسين گلدمن (١٩١٣ ـ ١٩٧٠) به مثابۀ استمرار نگرشي پراگماتيستي ـ عمل گرا در حوزة رويکردهاي جامعه شناختي، متون ادبي را همچون يک نهاد اجتماعي تحليل و بررسي ميکند.
در گسترة مطالعات ادبي نيز نظريۀ ساخت گرايي تکويني ٤ لوسين گلدمن ٥ (١٩١٣ ـ ١٩٧٠) بازتاب استمرار چنين نگرشي در حوزة رويکردهاي جامعه شناختي به ادبيات است .
گزين گويه هاي ادبي( امثال وحکم ) به مثابۀ بخشي برجسته و ماندگار از گزاره هاي ادبي، از دو قاعدة ذکرشده ، برکنار نيستند؛ بر مبناي نظريۀ ساخت گرايي تکويني، اين گزاره ها نه تنها بازتاب دهندة هم زمان فرامتن تاريخي ـ اجتماعي و ايدئولوژيک ، بلکه فراتر از اين ، گاه دربردارندة نگرشي انتقادي نسبت به مناسبات اجتماعي ـ سياسي نيز هست .
مقالات «بررسي رمان دختر رعيت محمود اعتمادزاده ، بر اساس ديدگاه ساخت گرايي تکويني لوسين گلدمن » (١٣٩٢) از فرضي و قبادي ساميان ، «طبقه بندي و ريشه يابي داستان هاي عاشقانۀ هزارويک شب با رويکرد نقد ساختارگرايي تکويني لوسين گلدمن » از شاهمراديان و ابراهيمي (١٣٩٣) و نيز «نگاهي جامعه شناختي به انسجام گريزي غزل هندي؛ بررسي ارتباط جهان نگري شاعران سبک هندي با ساختار غزل اين سبک بر اساس نظريۀ ساخت گرايي لوسين گلدمن » از دزفوليان راد و همکاران (١٣٨٩) ازجمله پژوهش هاي صورت گرفته در اين حوزه اند.