Abstract:
زبان، پدیدهای نظاممند، پویا و قابلتغییر و تحوّل است. یکی از مهمترین دگرگونی ها و تحوّلات زبانی مسئلۀ تخفیف یا کاهش واج ها بر اساس مقاصد خاص از طرف کاربران زبانی است. برخی از این عوامل و مقاصد عبارت اند از: کم کوشی و فرآیند اقتصاد زبانی، تحوّلات زبان محاوره یا گفتار از زبان معیار یا نوشتار، لهجه ها، گویش ها و گونه های تلفّظ زبانی، همنشینی حروف متنافر و بعید المخرج و غیره. زبان فارسی نیز از این قاعدۀ زبانی مستثنیٰ نیست و تخفیف در واژگان فارسی یکی از عوامل مهمّ زبانی است که در این مقاله نگارنده میکوشد تا بر اساس متن شاهنامۀ فردوسی این مسئله را مورد واکاوی و مداقّه قرار دهد و در دو محور تخفیف در « صامت ها» و تخفیف در «مصوّتها »ی واژگان این متن به بررسی عوامل مؤثّر زبانی بر ایجاد این پدیدۀ زبانی بپردازد.زبان فارسی، تخفیف(=مخفّف)، صامت، مصوّت، شاهنامۀ فردوسی
Machine summary:
تخفيف به معناي حذف بعضي از حروف يک کلمه براي کوتاه کردن آن است و کلمۀ کاسته شده را مخفّف گويند اين عمل بر اثر تحوّلات زبان و لهجه اي صورت مي گيرد(معين ،١٣٦٢: ذيل مدخل ).
طبق اين اصل فرآيند کم کوشي که بيشتر عامه در زبان گفتاري به کار مي برند سبب حذف صامت و مصوّت هايي از واژه مي شود و در ساخت نحوي نيز چنين است آن ها زبان را رفته رفته به سوي خلاصگي و فشردگي پيش مي برند طوري که از شکل اصيل و سنتي واژگان به شکل جديد و ساخت هاي کوتاه شدة مورد پسند با صرف کم ترين انرژي براي بيان آن پيش مي برند مقايسۀ آثار کهن و واژه هاي اصيل زبان فارسي که امروز در بين عوام و در زبان محاوره به گونه اي بسيار تخفيف يافته رايج است خود دليلي آشکار و موثق براين مدعاست .
شاعران سهم مهمّي در اين فرآينـد زباني دارند، از آنجا که زبان شعر برخلاف زبان معيار و زبان نثر تحت محدوديت هاي وزني و قافيه اي است و شـاعر ملـزم به رعايت آن ميباشد، لذا واژگان صيقل خورده و کوتاه شده در نهايت ايجاز را براي بيان مقاصد خود به کار ميگيرد، امّـا هر زباني محدوديت هاي خاصي دارد و چنانچه اين تخفيف و کاهش واج ها براساس اصول و قواعد به هنجار زباني نباشـد، نميتواند موفّق باشد.