Abstract:
نظام حدیث پژوهی شیعه در دوره معاصر نیازمند بازشناسی و بازسازی نشانه هایی است که با آن بتوان میراث برجای مانده از دوره معصومین علیهم السّلام را با سازوکاری روشن تر و واقعی تر به عنوان منبعی معتبر مورد استفاده قرار داد. این امر مستلزم شناسایی دقیق روش های متداول و معمول نزد عالمان و محدثان شناخته شده پیشین است. یکی از حدیث پژوهانی که آثارش از زمان نگارش مورد توجه فقها و اندیشمندان علوم اسلامی قرار گرفته، شیخ حر عاملی است. وی تلاش می کرد تا با بازشناسی و بازسازی قراین اعتبار در نظام حدیث پژوهی متقدمان و تقویت آن ها دیدگاه اخباریان را رونق داده و دایره صحت را توسعه ببخشد. به نظر می رسد بر اساس واقعیت های تاریخ تطور اعتبارسنجی، آرای شیخ حر عاملی بتواند برخی از نقاط مبهم این نظام را رفع و آن را بهبود ببخشد. مهم ترین آرای او پیرامون اعتبارسنجی و ارزش گذاری حدیث در خاتمه کتاب وسایل الشیعه با عنوان «فواید» نمود یافته است. بازخوانی این قراین در بازیابی نظام متقدمین امری راهگشاست.
Machine summary:
با دقت نظر در مواردی که شیخ حر برشمرده، این مطلب به دست میآید که وی تنها درصدد بیان قراین اعتباربخش صحت روایات نبوده، بلکه آنچه اصالتاً مدنظر وی بوده حجیت روایت است تا با انضمام موارد فوق، یک فقیه بتواند به دستور روایت عمل کند.
شیخ حر در ادامه برای تقویت دیدگاه خود این مثال را مطرح میکند که اگر به نقل از یکی از متقدمان و یا متأخرین مانند علامه حلی یا شهیدین، سخنی از ابوحنیفه و یا دیگر علمای عامه یا امامیه نقل شود و یا کلامی از کتابی معیّن گفته شود، وقتی به وجدان خود رجوع میکنیم، میبینیم که در نفس ما به صدق ادعای آنان و صحت گفتار ایشان علم حاصل شده است نه ظن؛ و این علم وجدانی، علمی عادی است همان طور که میدانیم کوه به طلا تبدیل نمیشود و دریا به خون مبدل نمیگردد.
بلکه باید گفت به هنگام تحقیق، این تقسیمات اربعه منجر به تضعیف تمام احادیث میشود؛ زیرا حدیثی از نظر متأخرین صحیح است که «ما رواة العدل، الامامی، الضابط، فی جمیع الطبقات» و بسیار کم اتفاق میافتد که رجالشناسان به عدالت یک راوی شهادت بدهند بلکه آنچه بیشتر از سوی آنان بیان شده، توثیق راویان است و مسلماً وثاقت یک راوی مستلزم عدالت او نیست بلکه میان عدالت و وثاقت، رابطۀ عموم و خصوص من وجه برقرار است، همان گونه که شهید ثانی و دیگران به آن پرداختهاند.