Abstract:
نهادهای مدنی نقش بسزایی در کارآمدی دولتها دارند. دادههای بانک جهانی و تاکید نظریهپردازان صاحبنام جهانی بر نقش نهادهای مدنی، بیانگر اهمیت این نهادهاست. در ایران نیز نهادهای مدنی در حوزههای مختلف، کم و بیش به فعالیت میپردازند و میتوانند نقش موثری در کارآمدی دولت ایفا کنند. ولی برای نقشآفرینی موثر، نیازمند شناخت کاملی از موانع و عوامل موثر بر این نقشآفرینی با توجه به تجربه فعالان خود نهادهای مدنی هستیم. در این مقاله با استفاده از منابع موجود اسنادی، نهادهای مدنی موجود با گستره ملی مشخص شدند. سپس با نظر صاحبنظران این حوزه و با استفاده از تکنیک دلفی، یازده نهاد مدنی در سه گروه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی انتخاب شد. در مرحله بعد، یازده جلسه کانونی با حداقل پنج تن از فعالان هر یک از نهادهای مدنی و کارشناسان دولتی در حوزه مرتبط و صاحبنظران دانشگاهی برگزار شد. در این جلسات، عوامل موثر و موانع نقش نهادهای مدنی در کارآمدی دولت به بحث گذاشته شد و بحثها روی کاغذ آورده و کدگذاری شد و کدگذاری تا مرحله اشباع پیش رفت. با توجه به دادههای به دست آمده در مرحله قبل، نکات کلیدی جلسات کانونی استخراج شد که در نهایت در مقوله جداگانه عوامل موثر و موانع موثر، 23 عامل موثر و 46 مانع موثر در نقشآفرینی نهادهای مدنی بر کارآمدی دولت استخراج شد. با توجه به نتایج مرحله قبل مشخص شد که مهمترین عامل نقش نهادهای مدنی در کارآمدی دولت، خود دولت است و دولت علاقهای به ایفای نقش موثر نهادهای مدنی ندارد و در صورت اجازۀ دولت، نهادهای مدنی نقش بسیار موثری در کارآمدی دولت خواهند داشت. همچنین مطابق با نتایج این پژوهش، موانع موثر بر نقش نهادهای مدنی در کارآمدی دولت از اهمیت بیشتر نسبت به عوامل موثر برخوردار است. این امر نشاندهنده نوعی بیاعتمادی و بدبینی دولت به نهادهای مدنی است.
Machine summary:
در این جلسات ، عوامل مؤثر و موانع نقش نهادهای مدنی در کارآمدی دولـت بـه بحث گذاشته شد و بحث هـا روی کاغـذ آورده و کدگـذاری شـد و کدگـذاری تـا مرحله اشباع پیش رفت .
این مقاله برگرفته از طرح «نقش نهادهای مـدنی در کارآمـدی دولـت جمهـوری اسـلامی ایـران » اسـت کـه در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی انجام گرفته است .
از این رو در این مقدمه به اختصار به نکات نظری مربوط بـه مفهوم بندی، روش تحقیق و الگوی نظری اشاره میشود: تأملات مفهومی و مصداقی بر جامعه مدنی و کارآمدی آن نهادهای مدنی (1) 1 نهادهای مدنی در حقیقت تجسد، تجسم و تعینِ بیرونی جامعه مـدنی هسـتند و در بستر جامعۀ مدنی است که نهادهای مدنی و کارگزاران آن شکل گرفته و فعالنـد.
به طور کلی نهادهای موجود در یک جامعه را مـیتـوان از نظـر نیروهـای دخیـل در شکل گیری و کارکرد آن ، به دو دسته تقسیم کـرد (وثـوقی و نیـک خلـق ، ١٣٧١: ١٤٨): یکـی نهادهایی که به طور مسـتقیم یـا غیـر مسـتقیم توسـط دولـت شـکل گرفتـه انـد و دوم نهادهایی که خارج از حوزۀ قدرت سیاسی توسط مردم بـا هـدف دسـتیابی بـه برخـی از اهداف و نیازها سازمان یافته اند.
ک: فتحی واجارگاه ، ١٣٨٧) به شرح زیر در این پژوهش استفاده میشود: ١- گروه کانونی (مرحله اول ): برای تصحیح و تکمیل داده های اسنادی در شناسـایی و دسته بندی نهادهای مدنی در ارتباط با کارآمدی دولت ، گروه های کانونی تشکیل شـده است .
٤. موضوع اصلی بحث ، نقش نهادهای مدنی بر کارآمدی دولت است که این تأثیر را بر اساس کارکرد مثبت (که به عوامل مؤثر بر آن بازمیگردد) و یا منفی (که بـه موانع بازدارنده مربوط است ) میتوان سنجید.