Abstract:
در سالهای اول حملة مغول، علم و تمدن دچار رکود شد؛ اما با حضور دانشمندان و وزرایی همچون خواجه رشیدالدین فضلالله همدانی در دورة ایلخانان و تأسیس مرکز علمی ربع رشیدی در تبریز و متمرکز کردن علوم و دانشمندان سرزمینهای مختلف در آن، دورة جدیدی از رونق آموزش و پژوهش علوم مختلف در تمدن اسلامی به وجود آمد. هدف: پژوهش حاضر با تکیه بر مطالعة موردی مرکز علمی ربع رشیدی، انگیزههای تجدد و احیای علمی را بررسی کرده است. روش: روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی با تکیه بر منابع دست اول در تاریخ و تمدن و آثار خواجه رشیدالدین است و ابزار پژوهش، فیشبرداری بود. یافتهها: در بررسی تجدد علمی در دورة ایلخانان با تأسیس مرکز علمی ربع رشیدی، نقش انگیزههای معنوی، علمی، سیاسی- مذهبی و اقتصادی بسیار برجسته است. نتیجهگیری: ایلخانان در ایجاد برخی انگیزههای توسعة علمی نقش اساسی داشتند. انگیزههای درونی شخص خواجه رشیدالدین فضلالله همدانی نیز سبب تجدد آموزش و پژوهش و تأسیس مرکز مهم و مؤثر علمی ربع رشیدی شد. بیشک در هر دورهای، اگر انگیزههای عامالمنفعه در افراد جامعه وجود داشته باشد و حاکمان نیز این انگیزهها را تقویت کنند، اسباب ترقی ملت و دولت آن جامعه فراهم میشود.
In the first years of the Mongol invasion, science and civilization stagnated, but scientists and ministers such as Khajeh Rashid al-Din Fazlullah Hamedani during the Ilkhanids period established the Rabi-e Rashidi Scientific Center in Tabriz and concentrated the sciences and scientists of different lands in it. There was a new era of prosperity in the education and research of various sciences in Islamic civilization. Objectives: The present study aims to investigate the motivations that cause scientific modernization and revitalization by establishing an important educational and research center by relying on a case study of the Rabi-e Rashidi Scientific Center of Khajeh Rashid al-Din Fazlullah Hamedani. Method: The method of this research is descriptive-analytical and the research tool is fishery and it is mostly based on first-hand sources in history and civilization and the works of Khajeh Rashid al-Din. Results : In the study of scientific modernity in the Ilkhanate period, with the establishment of the Rabi-e Rashidi Scientific Center, the role of spiritual, scientific, political-religious and economic motives is very prominent. Conclusion: The Ilkhanids played a key role in motivating some scientific development. The inner motivations of Khajeh Rashid al-Din Fazlullah Hamedani also led to the modernization of education and research and the establishment of the important and effective scientific center of Rabi-e Rashidi. Undoubtedly, in any period, if there are public incentives in the people of the society and the rulers also strengthen these incentives, the means of progress of the nation and the government of that society will be provided.
Machine summary:
بررسي انگيزههاي تجدد علمي در دورة ايلخانان (مطالعۀ موردي: ربع رشيدي) ١ بهرام کارجو اجيرلو ٢ حبيب محمدنژاد چاوشي چکيده در سالهاي اول حملۀ مغول، علم و تمدن دچار رکود شد؛ اما با حضور دانشمندان و وزرايي همچون خواجه رشيدالدين فضل الله همداني در دورة ايلخانان و تأسيس مرکز علمي ربع رشيدي در تبريز و متمرکز کردن علوم و دانشمندان سرزمين هاي مختلف در آن، دورة جديدي از رونق آموزش و پژوهش علوم مختلف در تمدن اسلامي به وجود آمد.
بررسيها، اهميت و ضرورت جايگاه تأثير انگيزهها در ايجاد يک مرکز علمي و تجدد علمي را در دورة ايلخانان نمايان ميکند؛ چنانکه ظهور انگيزههاي علمي، معنوي، اقتصادي، سياسي و مذهبي در خواجه رشيدالدين فضل الله همداني سبب تأسيس مرکز علمي و آموزشي ربع رشيدي شد.
(همداني، ١٣٧٩: ١٧٢؛ مورتون، ١٩٩٩: ١٨٨) در اين دوره، خواجه رشيدالدين براي تأسيس يک مرکز علمي جامع ، انگيزههاي مهم و تأثيرگذاري داشت که با در نظر گرفتن آنها توانست به هدف خود؛ يعني تجدد آموزش و پژوهش با مرکزيت ربع رشيدي نايل شود.
يکي از مهم ترين انگيزههاي خواجه رشيدالدين در تأسيس ربع رشيدي، گردآوري علماي علوم مختلف در يک محل و استفاده از آنان براي پيشبرد علمي و فرهنگي بوده است ؛ زيرا هميشه در اين فکر بود تأسيساتي به وجود آورد که در آن، مجمعي از علما و دانشمندان را مستقر سازد تا باعث توسعۀ علوم و رشد تمدن ايراني و اسلامي شود.
در نتيجه ، خواجه رشيدالدين ، وزير ايلخانان، اقدام به تأسيس مرکز علمي آموزشي و پژوهشي ربع رشيدي در تبريز کرد و اين اقدام سبب تجدد علوم و فرهنگ و تمدن اسلامي در دورة ايلخانان شد.