Abstract:
پسوندگذاری و تراوندگذاری دو راهکار عمده برای جمع بستن اسامی مفرد در زبان فارسی است. فرایند پسوندگذاری بومی این زبان است، در حالی که تراوندگذاری قرضی محسوب میشود. فرایند اخیر ناظر بر انگارههایی است که به همراه وامواژههای عربی وارد زبان فارسی شدهاند. این انگارهها صورتهایی را میسازند که در دستور سنتی به جمع مکسر معروند. در فارسی نو، یعنی فارسی دوران اسلامی، پسوندهای جمع که بعضی از آنها قرضیاند، و نیز انگارههای تراوندگذاری دچار تغییرات نقشی مختلفی شدهاند. علاوه بر این، در این دوره امکانات جدیدی به همین امکانات پرتعداد جمعسازی اضافه شده است. هدف این مقاله بررسی همۀ این تغییرات در چارچوب دستوریشدگی و دستوریزدایی است. نتایج این تحقیق نشان میدهد که بسیاری از امکانات جمعسازی در فارسی دچار واگرایی نقشی شدهاند، یعنی علاوه بر نقش اصلی خود، نقشهای فرعی پیدا کردهاند و در بسیاری از موارد از آنها برای واژهسازی استفاده شده است.
Machine summary:
نتايج اين تحقيق نشان ميدهد که بسياري از امکانات جمع سازي در فارسي دچار واگرايي نقشي شده اند، يعني علاوه بر نقش اصلي خود، نقش هاي فرعي پيدا کرده اند و در بسياري از موارد از آنها براي واژه سازي استفاده شده است .
اين مسير را با نمودار مرحله اي دستوريشدگي ميتوان باز نمود (هاپر و تراگات ، :(7 :2003 کلمۀ قاموسي> کلمۀ نقشي> واژه بست > وند تصريفي مسير تغيير فوق از جمله مسيرهاي کلي دستوريشدگي است که وقوع آن در بسياري از زبان هاي جهان از جمله فارسي ديده شده است (براي توضيحات بيشتر رک.
در همين جا بايد يادآوري کنيم که استفاده از اصطلاح جمع مکسر که از قضا در دستورهاي سنتي فارسي بسيار کاربرد دارد، خالي از اشکال نيست ، زيرا ناظر بر تمام کاربردهاي اين فرايند صرفي در زبان فارسي نيست و در مواردي اصلا معناي ′جمع ‵ ندارد و همان طور که در اين مقاله نشان ميدهيم ، کاربرد اشتقاقي يافته است ، مانند کلمۀ «حقوق » که در معناي ′دستمزد‵، مفرد است و صورت جمع «حق » نيست و با -ها/-ا جمع بسته ميشود: حقوق ها.
In Geert Booij, Christian, Lehmann and Joachim Mugdan in collaboration with Wolfgang Kesselheim and Stavros Skopeteas (eds.
). Morphologie/Morphology, Ein internationales Handbuch zur Flexion und Wortbildung/An International Handbook on Inflection and Word-Formation, ed.
In Silvio Cruschina, Martin Maiden and John Charles Smith (eds.
The French Influence on Middle English Morphology: a Corpus-Based Study on Derivation (Vol. 20): Walter de Gruyter.
“On competition and blocking in inflectional morphology: evidence from the domain of number in New Persian”, Folia Linguistica, 50-1: 65-96.