Abstract:
نگارش مصحف امام علی (ع) و توقیفی بودن ساختار قرآن کریم نزد فریقین طرفداران بسیاری دارد. از سوی دیگر اعتقاد به تنزیلی بودن گردآوری مصحف امام علی (ع)، در تعارض با توقیفی بودن ساختار قرآن به نظر
می رسد؛ به عبارت دیگر از طرفی امیرالمومنین (ع)نخستین جامع قرآن تلقی شده و برخی از قرآن پژوهان معتقدند که حضرت، سور مصحف خود را بر اساس ترتیب نزول، چینش نموده و از طرفی معتقدند که ساختار گردآوری قرآن، توقیفی است و ریشه در وحی الهی دارد. این بدان معناست که حضرت علی (ع) به عنوان
اولین و برجسته ترین شاگرد رسول اکرم (ص) برخاف امر الهی و سیره نبوی عمل نموده است. در تحلیل این موضوع، راهی جز احصا و استخراج نظریات علمای فریقین و تحلیل روایات و مستندات تاریخی وجود ندارد. با همین هدف و از رهگذر روش تحلیلی- انتقادی روایات و مستندات تاریخی مربوط به محتوا، چگونگی گردآوری مصحف امیرالمومنین (ع) مورد واکاوی قرار گرفته و با حذف روایات مشابه و تکراری، به این نتیجه رسیده است که چینش تنزیلی مصحف امام (ع) بر بنیاد ترتیب نزول، از متن و مفهوم روایات و شواهد تاریخی چندان
قابل اثبات نمی باشد و در جمع بندی روایات، به جای این برداشت می توان برای دو دیدگاه زیر نیز جایگاهی قائل شد: دیدگاه تاکیدی به معنای بی کم و کاست بودن مصحف امام (ع) و دیدگاه تکمیلی به معنای اشتمال مصحف بر اضافات تفسیری و شان نزول آیات.
The writing of Emam Ali’s (as) Mus’haf and the legislator-based structure
of the Holy Qur’an has many supporters among the sects. On the other
hand, the belief in the Tanzil nature of the collection of the Emam Ali’s
(as) Mus’haf seems to conflict with the legislator-based structure of the
Qur’an; in other words, Amir al-mu’minin is considered to be the first
collector of Qur’an and some Qur’anic scholars believe that Amir almu’minin
arranged his Mus’haf according to the order of revelation and
on the other hand they believe that the structure of collecting the Qur’an
is in the legislator-based order and is rooted in divine revelation. This
means that Imam Ali (AS) as the first and most prominent disciple of
the Holy Prophet (PBUH) acted contrary to the divine command and
the Prophetic tradition. In analyzing this issue, there is no other way
than counting and extracting the theories of the scholars of the two
sects and analyzing narrations and historical documents. With this aim
and via the analytical-critical method of narrations and historical documents
related to the content, the way of compiling the Mus’haf of
Amir al-mu’minin has been studied, and by removing similar and
repetitive narrations, it has been concluded that the Tanzil (sending down)
order of the Qur’an based on the order of revelation, it is not very
provable from the text and the meaning of narrations and historical
evidence and in summarizing the narrations, instead of this interpretation,
the following two views can be considered: an emphatic view
means that the Mus’haf of the Amir al-mu’minin is complete and a
complementary view means the inclusion of the Mus’haf in interpretive
additions and the dignity of the revelation of verses.
Machine summary:
با همین هدف و از رهگذر روش تحلیلی- انتقادی روایات و مستندات تاریخی مربوط به محتوا، چگونگی گردآوری مصحف امیرالمومنین (ع) مورد واکاوی قرار گرفته و با حذف روایات مشابه و تکراری، به این نتیجه رسیده است که چینش تنزیلی مصحف امام (ع) بر بنیاد ترتیب نزول، از متن و مفهوم روایات و شواهد تاریخی چندان قابل اثبات نمیباشد و در جمعبندی روایات، به جای این برداشت میتوان برای دو دیدگاه زیر نیز جایگاهی قائل شد: دیدگاه تأکیدی به معنای بی کم و کاست بودن مصحف امام (ع) و دیدگاه تکمیلی به معنای اشتمال مصحف بر اضافات تفسیری و شأن نزول آیات.
از طرفی در روایات و مستندات تاریخی پدیدهای به نام «مصحف علی (ع)» وجود دارد که بنا به تعبیر روایاتِ ترتیب نزول آیات، به صورت «كَمَا أَنْزَلَ اَللَّهُ» گردآوری و ارائه شده است و این موضوع با توقیفی بودن چینش سور توسط رسول اکرم (ص) و چینشی که اکنون و همواره میان مسلمانان رایج بوده تعارض دارد.
در مقابلِ گروهی از محققان که با قطعیت تمام معتقدند مصحف علی (ع) بر بنیاد ترتیب نزول، گردآوری شده، گروهی دیگر از علماء قائل به توقیفی بودن چینش سور قرآن کریم (چینش فعلی سور) هستند؛ و با توجه به اینکه بسیاری از قرآنپژوهان معتقدند که ترتیب کنونی بر پایه نظر پیامبر (ص) بوده یا حداقل بخش عمدهای از آن در زمان حیات رسول اکرم (ص) چینش گردیده (نک: خویی، بیتا، 321-346)، در این جا این پرسش مطرح میگردد که چگونه حضرت علی (ع) میتواند برخلاف رسول اکرم (ص) آیات و سور قرآن را نه به ترتیب متعارف زمان پیامبر (ص) ، بلکه به ترتیب نزول سورهها در کنار یکدیگر قرار داده باشد؟ حال آنکه حتی خود امام در دوران خلافت و حکومتش این ترتیب را پیگیری نکرده و همچنین در هیچ یک از بیانات ائمه به چنین ترتیبی اشاره نشده است.