Abstract:
قرآن کریم در سوره عصر ابتدا همه انسانها را در خسران دانسته و سپس کسانی را که از صفات چهارگانهای «ایمان»، «عمل صالح»، «توصیه به حق» و «توصیه به صبر» برخوردارند، استثنا کرده است. خواجه نصیرالدین طوسی این سوره را با رویکرد فلسفی تفسیر کرده و صفات چهارگانهای یاد شده را با عقلانیت مرتبط ساخته است. نگارنده با هدف شرح و تبیین دیدگاه طوسی و نقد و ارزیابی آن به بررسی مساله پرداخته و به این نتیجه دستیافته که وی بر اساس مبانی فلسفه اسلامی، «خسران» را به معنای اشتغال در امور مادی و فرو رفتن در خواهشهای نفسانی و نجات از خسران را در استکمال نیروهای عقلانی میداند. بر این اساس، طوسی «ایمان» را به استکمال عقل نظری، «عمل صالح» را به استکمال عقل عملی، «توصیه به حق» را به تکمیل عقل نظری دیگران و «توصیه به صبر» را به تکمیل عقل عملی دیگران تفسیر کرده است. وی در تفسیر این سوره اگرچه با ادبیات فلسفی سخن گفته که با تعبیرات دیگر مفسران به ظاهر متفاوت مینماید؛ اما از نظر محتوا با آنها سازگار بوده و بر مبنای روایاتی که درباره نقش عقل در رستگاری انسان وارد شده، نیز تاییدپذیر است. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی است.
The Holy Qur'an in the Sura al-Asr at first, called all human beings in loss and then excludes those who possess the four attributes of "faith", "Good Practice", "recommendation to truth" and "recommendation to patience". Khaje Nasir al-Din al-Tusi has interpreted this sura with a philosophical approach and has linked the above four attributes to intellectuality. The author for the purpose of describe and explanation of Tusi's view and in order to critique and evaluate it, analysed the problem and concluded that he based on the principles of Islamic philosophy, realized "loss" in the sense of being engaged in material affairs and sinking in Sensual desires and saving from loss as the Perfection of intellectual forces. Accordingly, Tusi has interpreted "faith" into the perfection of theoretical intellect, "good practice" into perfection of practical intellect, "recommending the truth" to complete the theoretical intellect of others, and "recommending patience" to complete the practical intellect of others. In his interpretation of this chapter, although he has spoken with philosophical literature that seems to be different from other interpretations, But the content was consistent with them and is also verifiable on the basis of traditions about the role of intellect in human salvation. The research method is descriptive-analytical.
Machine summary:
وی در تفسیر این سوره اگرچه با ادبیات فلسفی سخن گفته که با تعبیرات دیگر مفسران به ظاهر متفاوت مینماید؛ اما از نظر محتوا با آنها سازگار بوده و بر مبنای روایاتی که درباره نقش عقل در رستگاری انسان وارد شده، نیز تأییدپذیر است.
اما محقق طوسی عمل صالح را به معنای کمال عقل عملی معنا کرده و در تفسیر عبارت «وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ» میگوید «اى الكاملين في القوّة العمليّة» (طوسی، 1405: ص520).
در نهایت، تفسیر ایمان و عمل صالح به کمال عقل نظری و عقل عملی در بیان برخی دیگر مفسران و اندیشمندان نیز مشاهده میشود؛ چنانکه ابن عربی در تفسیر سوره عصر تعبیری دارد که نزدیک به سخنان خواجه طوسی است: «فالفحوى أن نوع الإنسان في خسر إلا الكاملين في العلم و العمل، المكملين بهما» (ابن عربی،1422: 2/457).
یا برخی دیگر از مفسران نیز در بحث حاضر میگویند آنچه در لسان حکما، عقل نظری و عقل عملی نامیده میشود و تکامل آن موجب سعادت انسان تلقی میگردد، در این سوره قرآن به ایمان و عمل صالح تعبیر شده است (بانوی اصفهانی، 1361: 15/272-273).
اما نصیرالدین طوسی در تفسیر این بخش از آیه میگوید منظور از توصیه به حق آن است که هر فرد تلاش کند تا عقل نظری دیگران را به کمال برساند، همانگونه که در تفسیر جمله «وَ تَوَاصَوْاْ بِالْحَقّ» میگوید: «اى الذين يكملون عقول الخلائق بالمعارف النظريّة» (طوسی، 1405: 520)؛ یعنی توصیهگران به حق کسانی هستند که عقلهای مردم را نسبت به معارف نظری تکمیل میکنند.