Abstract:
«تصحیف» و «إدراج» از نمونههای اضطراب حدیث و موجب آسیب فهم متن در روایات است. «تصحیف» به معنای تغییر یافتن بخشی از حدیث به کلمه یا عبارت دیگر و «ادراج» به معنای آمیختن کلام راوی با سخنان معصوم۷ است. این عوامل موجب ابهام در معنای روایت و محل اختلاف و تعارض در اخبار گردیده و شنونده یا خواننده را از مراد جدی متکلم باز میدارد و بر حدیثپژوه لازم است با شناسایی این آسیبها از پیامدهای استنتاجات غلط یا جانبدارانه در متن روایات جلوگیری نموده و مقصود از کلام معصوم را بازخوانی نماید. این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی از طریق تاریخگذاری متن و اسناد روایات، سه روایت را از منابع اهل سنت و شیعه در بحث «عدم خروج زنان از خانه» بررسی نموده و با شناسایی تصیحف و ادراج واژگان «متلفعّات» به «تفلات»، «مسجد» به «مِخدَع» و «ثیابَ الرّقاق» به «ثیابِ الرّقاق» خلط معنای موجود را با رفع تصحیف و ادراج آنها به موضع مخالف آن در «جواز خروج زنان از خانه» تبدیل نموده است.
Tashif and idraj are from among the instances of idtirab al-hadith (disturbance of tradition) causing disorder in the comprehension of the text of traditions. Tashif means partial alteration of the hadith due to misreading; and idraj means mixing the narrator's words with those of the infallible figure. These factors cause ambiguity in the meaning of the tradition and bring about difference and contradiction in the reports and consequently, the audience or the reader will fail to learn what the speaker has seriously meant. It is incumbent, therefore, upon the scholars of hadith to recognize these damages and this way to prevent the consequences of misunderstanding and invalid or partial deductions in the text of traditions and to understand the purpose of the Infallibles’ discourse. Having applied a descriptive-analytical method this article has investigated through dating the text and the isnads of the traditions three traditions regarding “impermissibility of leaving home for women” in both Sunni and Shi‘a sources. It detected tashif and idraj with regard to the terms “mutalaffi‘at” (covered or wrapped in their robes) vs “tafilat” (spit) and “masjid” (praying room) vs “mikhda‘” (chamber) and “thiyabar-riqaq” vs “thiyabir-riqaq” and then has changed the present misunderstanding to an opposite stance that is permissibility of leaving home for women by removal of tashif and idraj.
Machine summary:
این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی از طریق تاریخگذاری متن و اسناد روایات، سه روایت را از منابع اهل سنت و شیعه در بحث «عدم خروج زنان از خانه» بررسی نموده و با شناسایی تصیحف و ادراج واژگان «متلفعّات» به «تفلات»، «مسجد» به «مِخدَع» و «ثیابَ الرّقاق» به «ثیابِ الرّقاق» خلط معنای موجود را با رفع تصحیف و ادراج آنها به موضع مخالف آن در «جواز خروج زنان از خانه» تبدیل نموده است.
پیشینه تحقیق از آنجا که این مقاله در مصداقیابی دو عنوان اضطراب (تصحیف و إدراج در متن) حدیث که موجب آسیب در معنای روایت میگردد و ما را در فهم مقصود معصوم۷ ناکام میگذارد و نیز به موضوع خاص روایات زنان پرداخته است، پیشینهای نداشته و از دغدغههای حدیث پژوهی معاصر و مطالعات زنان دور مانده است.
در این روایت که در نُه منبع آمده است، به جز کلمه نساء - که با تغییر إمرأة و زوجة تغییر واژگانی دارد - بقیّه واژهها یکسان است و تغییر لفظی و معنایی قابل توجه دیگری وجود ندارد؛ امّا با همان واژگان روایت دیگری شکل گرفته است که گرچه بر عدم مخالفت مردان از خروج زنان برای نماز در مسجد تأکید دارد، ولی عنوان میکند که زنان با «بوی بد» از خانه به قصد مسجد بیرون بروند.
مزی دقیقاً سال مرگ وی را ذکر نکرده است؛ ولی اگر مرگ شیخ او محمد بن عبدالله بن عمرو بن عثمان را - که در سال 145 کشته شده - و سال مرگ شاگرد او بشر بن مفضل ابو اسماعیل بصری در سال 187 هجری را در نظر بگیریم، او در دهه140 زنده بوده و در مدینه این روایات را شنیده و بعدها برای شاگردان بصریاش نقل کرده است.